Монгол улс 1991 оны 2-дугаар сард Дэлхийн Банкны гишүүн орон болсон бөгөөд Олон Улсын Хөгжлийн Ассоциациас тээвэр, хөдөөгийн хөгжил, боловсрол, эрүүл мэнд, Улаанбаатар хотын хөгжил, уул уурхайн салбарын удирдлагын тогтолцоог сайжруулах, байгаль орчны хамгаалал, бодлого боловсруулах болон бусад чиглэлээр дэмжлэг авч эхэлсэн юм. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Дэлхийн Банк нь МонголУлсад 1.5 тэрбум гаруй ам.долларын хөгжлийн санхүүжилт олгоод байна. Монгол Улс Олон Улсын Хөгжлийн Ассоциациас дэвшиж, 2020 оны 7-дугаар сарын 1-ээс зөвхөн Олон Улсын Сэргээн Босголт Хөгжлийн Банкаар үйлчлүүлж эхэлсэн юм.
Дэлхийн Банк нь зээл болон буцалтгүй тусламжаас гадна Монгол Улсын дунд болон урт хугацааны хөгжлийн зорилтыг дэмжих, стратегийн гол чиглэлээр засгийн газраас явуулах шинэчлэлийг дэмжихээр чадавхыг бэхжүүлэх хүрээнд аналитик болон зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг.
Төслүүд
Хэрэгжиж буй төслүүд:
Зам, тээврийн салбарт Дэлхийн Банк уур амьсгалд тэсвэртэй холболт, ложистикийн үр ашгийг сайжруулах “Монгол Улсын Зам тээврийн холболт, ложистикийг сайжруулах төсөл” болон хотын тогтвортой зам, тээврийн цогц тогтолцоо бий болгох, түгжрэлийг бууруулах, замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг сайжруулах зорилго бүхий “Улаанбаатар хотын тогтвортой авто зам, тээвэр” төслүүдэд дэмжлэг үзүүлж байна.
Мөн иргэд, бизнес эрхлэгчдэд зориулсан төрийн цахим үйлчилгээний хүртээмж, үр ашгийг сайжруулах, цахим ур чадвар, цахимд суурилсан ажлын байрыг нэмэгдүүлэх зорилго бүхий “Ухаалаг Засаг-2” төслийг дэмжин ажиллаж байна.
Хөдөө аж ахуй, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал зэрэг бусад салбаруудад дараах төслүүд хэрэгжиж байна:
Хэрэгжиж дууссан төслүүд:
Монгол Улсад КОВИД-19 халдвараас урьдчилсан сэргийлэх, хариу арга хэмжээ авах, бэлэн байдлыг хангах төсөл (2020-2025)-ийн хүрээнд эмнэлгүүдийн өдөр тутмын үйл ажиллагаанд нэн шаардлагатай 50,500 гаруй эмнэлгийн, лабораторийн болон бусад төрлийн тоног төхөөрөмжийг нийлүүлж, түргэн тусламжийн 75 автомашиныг хүлээлгэн өгснөөр КОВИД-19 цар тахлын үед авах хариу арга хэмжээг сайжруулж, эрүүл мэндийн тогтолцооны бэлэн байдлыг бэхжүүлсэн. Төсөлд 21 аймгийн 330 гаруй сум, Улаанбаатар хотын 9 дүүргийн эрүүл мэндийн байгууллагууд хамрагдсан бөгөөд төслийн хүрээнд хүн амын тал орчим хувийг КОВИД-19-ын эсрэг вакцинаар хангаж, вакцины үндэсний төв агуулахыг шинээр барин, вакцины хүйтний хэлхээний тогтолцоог орон даяар сайжруулж, 295 сумын эмнэлэгт эмнэлгийн хог хаягдлын удирдлагыг сайжруулаад байна.
Эрчим хүчний төсөл - 2 (2017-2024) нь Монгол Улсын цахилгаан эрчим хүчний үйлчилгээний найдвартай, тогтвортой байдлыг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлсэн бөгөөд цахилгаан түгээх сүлжээг шинэчлэх, 10 МВт-ын хүчин чадалтай нарны цахилгаан станц барих гэсэн үндсэн хоёр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй. Төслийн үр дүнд Багануур-Зүүн өмнөд бүсийн цахилгаан түгээх сүлжээг шинэчилснээр нэг жилийн дундаж тасалдал 413 минут болж, зорилтот 647 минутаас 234 минутаар бага, Эрдэнэт-Булганы цахилгаан түгээх сүлжээний үзүүлэлт 748 минут болж, зорилтот 960 минутаас 212 минутаар буурсан. Багануур-Зүүн өмнөд бүсийн цахилгаан түгээх сүлжээний хэсэгт шугамын алдагдал 25.7 хувиас 8.2 хувь болж буурсан байна. Мөн төслийн газар 133,517 өрхөд 105,5 ГВт.цаг цахилгаан эрчим хүчийг нэмж нийлүүлсэн байна. Нарны эрчим хүчний төслийн хувьд 39.5 ГВт.ц ногоон эрчим хүч үйлдвэрлэсэн бөгөөд 2022 оны зургаадугаар сард ашиглалтад орсноос хойш 35,500 орчим тонн CO2 ялгаруулалтыг бууруулсан байна.
Экспортыг дэмжих төсөл (2017-2023) нь Монгол Улсын Засгийн газарт экспортын хэмжээг нэмэгдүүлж, зах зээл, бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулах замаар эдийн засгийг төрөлжүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлсэн. Төслийн хүрээнд уул уурхайн бус салбар дахь жижиг, дунд үйлдвэр (ЖДҮ)-ийн экспортын чадавхыг нэмэгдүүлэх, экспортын зах зээлд нэвтрэх боломжийг нэмэгдүүлэх бодлого, институцийн шинэчлэлд гол анхаарлаа хандуулсан. Төслийн хүрээнд 200 гаруй ЖДҮ-ийн зах зээлийн судалгаа хийх, бүтээгдэхүүн хөгжүүлэх, тоног төхөөрөмж худалдаж авах, Олон улсын стандартчиллын байгууллагын (ISO) стандартыг хангах зэрэг үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхэд зориулж 5 сая орчим ам.долларын санхүүжилт хийсэн ба мах боловсруулах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг ЖДҮ, арьс ширний үйлдвэр, нэхмэлийн нийт 20 аж ахуйн нэгж үйл ажиллагаагаа шинэчилж, бүтээгдэхүүнээ баталгаажуулснаар төслийн үр өгөөжийг хүртээд байна. Мөн ЖДҮ эрхлэгчдэд Ковид-19-ийн цочролоос сэргэхэд дэмжлэг үзүүлж, цар тахлын үед ажлын байрыг тогтвортой хадгалахад туслах зорилгоор 332 ЖДҮ-д 1.5 сая ам.долларын тусламж үзүүлсэн бөгөөд үүний үр дүнд 8206 ажлын байрыг хадгалж үлдсэн юм.
Улаанбаатар цэвэр агаар төсөл (2012-2023) нь 40813 бүрэн шаталттай сайжруулсан зуух тарааж, 30 сургууль, цэцэрлэг, 27 орон сууцны барилгын дулаалгыг шинэчилж, 1768 өрхийн гэрийн дулаалгыг хийж гүйцэтгэснээр нийслэлийн агаарын чанар, хүн амын эрүүл мэндийг сайжруулахад хувь нэмрээ оруулсан. Төслийн хүрээнд ядуурлыг бууруулах, хамтдаа хөгжин цэцэглэхэд чиглэсэн үйл ажиллагааг хэд хэдэн аргаар хэрэгжүүлсэн ба төслийн үйл ажиллагаа ялангуяа бага орлоготой хүн амын бүлэгт чиглэгдсэн. Энэ нь дотоодын зуух, бойлер буюу буцалгуурын үйлдвэрлэлийг дэмжих, ажлын байр бий болгох, дотоодын бизнесийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх замаар дотоодын боловсруулах үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх эдийн засгийн боломжийг бүрдүүлж өгсөн. Энэ нь барилгын болон гэрийн дулаалгын ажлын үр дүнд бий болсон эрчим хүчний зардлыг хэмнэх боломж бүрдүүлснээр ядуурлыг бууруулахад хувь нэмэр оруулсан. Халаалтын үйл ажиллагааны чанарыг сайжруулснаар дотоод орчны агаарын бохирдолд илүү өртөж ирсэн эмэгтэйчүүдэд шууд ашиг тусаа өгсөн ба үр дүнд нь жендэрийн ялгаа багассан. Төслийн хүрээнд агаарын чанарын хяналтын хоёр станцыг нийлүүлэн суурилуулж, төрийн албан хаагчдыг хотын агаарын чанарын шинжилгээ, менежментийн чиглэлээрх сургалтад хамруулснаар агаарын чанарын удирдлагын чадавх дээшилсэн юм.
Тогтвортой амьжиргаа 3 төсөл (ТАТ III 2016-2023) нь Монгол Улсын бүх 330 сумдад нэн шаардлагатай орон нутгийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт, хэрэгжилтэд иргэд, олон нийтийн оролцоо, засаглалыг нэмэгдүүлсэн. Тогтвортой амьжиргаа төслийн өмнөх хоёр үе шатанд үндэслэн хэрэгжүүлсэн гурав дахь төсөл нь аймаг, сумдын түвшний хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн гол эх үүсвэр болох Орон нутгийн хөгжлийн сангаар (ТАТ I, II-ийн дэмжлэгтэйгээр байгуулагдсан) дамжуулан хөдөөгийн хөгжилд иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлээд байна. 2023 оны байдлаар дэд төслийн төлөвлөлт, хэрэгжилтэд иргэдийн оролцоог хангах байдал 2015 оноос хойш даруй 30 гаруй хувиар сайжирч, сангаар хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалтыг сонгох үйл явцад иргэдийн дуу хоолой мэдэгдэхүйц нэмэгджээ. Орон нутгийн 320,000 иргэнд шууд үр өгөөжөө өгөх 41,000 гаруй дэд төслүүдэд 276 сая ам.долларын санхүүжилтийг ОНХС-аас зарцуулж, нийт 32,000 төрийн албан хаагчийн чадавх бэхжүүлэх сургалтын арга хэмжээнд хөрөнгө оруулалт хийгээд байна.
Төсөв санхүүгийн тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх төсөл (2017-2023). Монгол Улсын Сангийн яам хариуцан хэрэгжүүлсэн уг төсөл нь төсөв санхүүгийн тогтвортой байдлыг хангах, төсвийн зардлын удирдлагыг чанаржуулах чиглэлд Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж ажилласан. Тодруулбал, төсвийн төлөвлөлтийг дунд хугацаанд, макро эдийн засгийн бодитой дүн шинжилгээнд үндэслэн, улсын хөрөнгө оруулалтын боломжуудыг ул суурьтайгаар шинжилж, мөн хөтөлбөр, арга хэмжээнүүдийн хэрэгжилтийн үр дүн, төсвийн эрсдэл зэргийг харгалзан үзэж боловсруулах чиглэлд уг төсөл дэмжлэг үзүүлсэн. Түүнчлэн нийгмийн халамжийн чиглэлд чадавхыг нэмэгдүүлэх, нийгмийн хамгааллын тогтолцоог бэхжүүлэхэд төслийн зүгээс хүчин чармайлт гаргасан. Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтөд банк санхүүгийн салбарын гүйцэтгэх үүрэг, тухайн салбарт тулгарч байсан зарим эрсдэл зэргийг харгалзан үзсэнээр санхүүгийн салбарыг бэхжүүлэх зорилтыг мөн төслийн зүгээс дэвшүүлэн ажилласан.
Бусад төслүүдтэй танилцах
Тайлангууд
Монголын эдийн засгийн тойм (2025) тайланд дурдсанаар зэсийн баяжмалын олборлолт эрчимжиж, хөдөө аж ахуйн салбар алгуур сэргэх нөлөөгөөр эдийн засаг 2025 онд 6.3 хувиар өсөх төлөвтэй байна. Дунд хугацааны өсөлтийн төлөв байдал тогтвортой байгаа ч дэлхийн худалдааны бодлогын тодорхойгүй байдлын шууд бус нөлөөлөл зэрэг томоохон эрсдэл, сорилтууд бий. Тайлангийн тусгай бүлэгт Монгол Улсын урт хугацааны өсөлт, хөгжилд үр дүнтэй гамшгийн эрсдэлийн удирдлагын ач холбогдлыг онцолж, гамшгийн бэлэн байдал, хариу арга хэмжээний чадавхийг бэхжүүлэх тэргүүлэх чиглэлүүдийг тодорхойлсон байна.
Гэр хорооллыг дахин төсөөлөх нь (2024) тайланд Улаанбаатар хотын өргөн уудам гэр хорооллыг илүү хүртээмжтэй, тэсвэрлэх чадвартай, тогтвортой хотын хороолол болгох стратегийн алсын харааг тодорхойлов. Тайланд дэд бүтэц хангалтгүй, орон сууцны чанар муу, суурь үйлчилгээний хүртээмж хангалтгүй байдал, байгаль орчны доройтол, эдийн засгийн боломж хязгаарлагдмал зэрэг тулгамдсан асуудлуудыг тодорхойлж, нутаг дэвсгэрт суурилсан шинэчлэлийн нэгдсэн арга барил шаардлагатай болохыг онцолсон юм. Тайлаангийн гол зөвлөмжүүд нь (a) газар ашиглалтын төлөвлөлт, эзэмшлийн аюулгүй байдлыг бэхжүүлэх, (б) ногоон, тогтвортой дэд бүтцэд хөрөнгө оруулах, (в) холимог хэрэглээ болон өндөр нягтралтай хөгжлийг дэмжих, (г) орон нутгийн засаглал, олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх, (д) газрын үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх, төр, хувийн хэвшлийн түншлэл зэрэг санхүүжилтийн механизмыг идэвхжүүлэх зэрэг болно. Эдгээр арга хэмжээ нь гэр хорооллын урт хугацааны, уур амьсгалд тэсвэртэй хот байгуулалтын өөрчлөлтийг чиглүүлэхийн зэрэгцээ амьдрах нөхцөлийг сайжруулах зорилготой юм.
Монгол Улсын Уур Амьсгал ба Хөгжлийн Тайлан (2024)-нд Монгол Улсын хөгжлийн зорилтууд болон уур амьсгалын өөрчлөлтийн уялдаа холбоог судалж, цаашид төрөлжсөн, хүртээмжтэй, тогтвортой эдийн засагт хэрхэн шилжих боломжуудыг тодорхойлсон. Мөн түүнчлэн тайланд уур амьсгалын өөрчлөлт Монголын ирээдүйн хөгжилд хэрхэн нөлөөлөх, Монгол Улс уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөг хэрхэн сааруулах, түүнд хэрхэн дасан зохицох тухай бодлогын зөвлөмжүүдийг тусгасан. Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох чадавхыг бэхжүүлэх, хүлэмжийн хий бага ялгаруулах шилжилтийг хийхдээ эрх тэгш байдлыг хангах, тэр дундаа нийгмийн эмзэг бүлгүүдийн эрхийг хамгаалах шаардлагатайг мөн онцлон тэмдэглэсэн байна.
Жендэрийн нөхцөл байдлын үнэлгээний тайлан (2024)-д Монгол Улс дахь жендэрийн тэгш байдлын өнөөгийн нөхцөл байдлын талаар авч үзсэн ба шийдэх шаардлагатай сорилтууд байгааг онцоллоо. Зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээс хойш Монгол Улс охид, эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэнд, боловсролын чиглэлд ахиц гаргаж, амжилтаа хадгалсаар байна. Үүний зэрэгцээ эрэгтэй, эмэгтэй хүний дундаж наслалтын зөрүү, дээд боловсрол дахь хүйсийн урвуу хамаарал, эдийн засаг дахь эмэгтэйчүүдийн оролцоо, манлайлалд тулгарч буй саад бэрхшээлүүд, жендэрт суурилсан хүчирхийлэл зэрэг жендэрийн ялгаатай байдал хэвээр байгаа бөгөөд нэмэгдсээр байна. Уур амьсгалын өөрчлөлтийг бууруулах, ногоон шилжилттэй холбоотой жендэрийн эмзэг байдал, боломжуудыг илүү сайн ойлгож, шийдвэрлэх шаардлага байгааг тайланд дурджээ.
“Бодлогын төлөвлөгөө, алхам - Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийн зорилтод чиглэсэн бодлогын голлох зөвлөмжүүд” (2024 оны 7-дугаар сар)-д өргөн цар хүрээний бодлогын асуудлуудыг тоймлон, Монгол Улсад тулгарч буй саад бэрхшээлүүд, цаашид авч хэрэгжүүлэх боломжтой бодлогын цогц зөвлөмжүүдийг 2024 оны 7 дугаар сард шинээр байгуулагдсан Засгийн газрын үйл ажиллагаанд зориулан боловсруулсан юм. Энэхүү бодлогын зөвлөмжүүд нь Монгол Улсын Алсын Хараа 2050 болон Шинэ Сэргэлтийн Бодлогод тусгагдсан тогтвортой, ногоон хөгжлийн зорилтуудад хүрэхэд уул уурхайгаас гадна үндэсний голлох нөөц актив хөрөнгийг бэхжүүлэх, төрөлжүүлэх чиглэлд Засгийн газрын үйл ажиллагааг дэмжих бодлогын найман багц асуудлыг багтаав.
Монгол Улсын гадаад худалдааны өрсөлдөх чадварын шинжилгээ (2023) тайланд дурдсанаар Монгол Улс олборлох бүтээгдэхүүний экспорт, дотоод эрэлтийг дэмжих импортоос илүү хамааралтай хөгжлийн замналаар явж байгаа нь эдийн засгийн төрөлжилтийг хязгаарлаж, эмзэг байдал, эрсдэлд өртөмтгий байдлыг нэмэгдүүлж байна. Иймд экспортыг төрөлжүүлэхэд хүндрэл учруулж буй дараах асуудлуудыг нэн тэргүүнд шийдвэрлэх нь чухал ач холбогдолтой. Үүнд дэд бүтцийн дутмаг байдал, хил гааль дээрх саатал, олон улсын стандартыг хангах чадварын дутмаг байдал, дотоодод мөрдөгдөх стандартын сул хэрэгжилт, цахим технологийн салбарт дэд бүтэц, эрх зүйн зохицуулалт болон авьяас ур чадварын хязгаарлагдмал байдал, мөрдөгдөж буй гадаад худалдааны гэрээ хэлэлцээрүүдийн давуу талыг бүрэн ашиглахгүй байх зэргийг дурдаж болно. Уг тайланд олон улсын цахим худалдаа хурдацтай өргөжин тэлж буйг ашиглан Монгол Улс эдийн засгаа төрөлжүүлж, далайд гарцгүй байдлаас шалтгаалан үүсдэг логистикийн сорилтуудыг даван туулах боломжийг эрэлхийлэх талаар онцолжээ. Энэ хүрээнд программ хангамж хөгжүүлэх, бизнесийн аутсорсинг хийх, цахим худалдаа, финтек, эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээг цахимаар хүргэх зэрэгт анхаарал хандуулах боломжтой.
Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн дүн шинжилгээ (2022) нь Монгол Улсын эдийн засгийг хөгжүүлэхийн зэрэгцээ илүү олон, илүү сайн ажлын байр бий болгох бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэхийг зорьсон тайлан юм. Сүүлийн 20 жилийн хугацаанд эдийн засгийн тогтвортой өсөж, хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдсэний үр дүнд олон иргэд ажлын байртай болж чадсан. Монгол Улсын хөдөлмөр эрхлэлтийн тулгамдсан асуудал бол сүүлийн 10 жилд бий болгосноос илүү олон, илүү чанартай ажлын байр бий болгох явдал бөгөөд үүний тулд хувийн хэвшлийн хөгжлийг түргэтгэхэд чиглэсэн, олон салбарыг хамарсан стратегитай шаардлагатай.
Монгол Улсын бизнесийн орчин ба өрсөлдөх чадварын үнэлгээний тайлан (2022)-д Монгол Улсын бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчны шинэчлэл, хувийн хэвшлийн хөгжилд шинэ арга барил чухал болохыг онцолсон. Сүүлийн 10 жилд мэдэгдэхүйц хэмжээний ахиц дэвшил гарсан хэдий ч Монгол Улс тэгш нөхцөлийг бүрдүүлэх, уул уурхайгаас гадна илүү бүтээмжтэй хувийн хэвшлийн бизнесийн таатай орчныг бүрдүүлэх шаардлагатай байна.
Бусад тайлангуудтай танилцах
Хөгжлийг санхүүжүүлэх зээл
Эдийн засгийн удирдлагыг дэмжих хөгжлийн бодлогын хоёр дахь үйл ажиллагаа (2020) нь Монгол Улсад нэгэнт хийгдээд байсан бодлогын зохицуулалтын арга хэмжээний хэрэгжилтийг нэгтгэн бататгаж, урт хугацааны туршид эдийн засагт хадгалагдсаар буй бүтцийн асуудлууд болон гажуудлыг арилгах, сонгуулийн жил дөхсөн үед макро эдийн засгийн бодлогыг оновчтой хэрэгжүүлэхэд үр дүнгээ өгсөн. Түүнчлэн уг үйл ажиллагаа нь санхүүжилтийн өртөг өндөр, богино хугацаат дотоодын зээлийг хөнгөлөлттэй хүүтэй, урт хугацаат харьцангуй таатай нөхцөл бүхий гадаад санхүүжилтийн эх үүсвэрээр орлуулах замаар төсвийн орон зайг бий болгоход тусалсан юм.
Эдийн засгийн удирдлагыг дэмжих эхний үйл ажиллагаа (2018) нь Хөгжлийн бодлогын санхүүжилтийн (ХБС) хүрээнд цуврал хөтөлбөр болон хэрэгжсэн гурван үйл ажиллагааны эхнийх нь байв. ХБС-ийн үндсэн зорилго нь Монгол Улсын Засгийн газарт өрийн тогтвортой байдлыг сэргээх, нийгмийн хамгааллын тогтолцоог бэхжүүлэх, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх явдал юм. Хөгжлийн бусад түншүүдийн үйл ажиллагаатай уялдаатайгаар энэхүү үйл ажиллагаа нь Монгол Улсын эдийн засгийг тогтворжуулах, тогтвортой хөгжлийн зам руу шилжихэд чиглэсэн шинэчлэлийн цогц арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлдэг болно.
Сүүлд шинэчлэгдсэн: 2025 оны 5-дугаар сар
