Dünya Bankası Türkiye

BAĞLAM

Türkiye, 2024 itibariyle 1,32 trilyon dolarlık GSYH’sı ile dünyanın 17’nci büyük ekonomisidir. OECD ve G20 üyesi olan Türkiye, resmi kalkınma yardımları (ODA) bakımından giderek daha fazla önem kazanan bir donör ülkedir.

Türkiye 2006 ve 2017 yılları arasında uyguladığı iddialı reformların desteğiyle yüksek büyüme oranları elde etti ve ülkenin üst orta gelir statüsüne ulaşmasını sağladı. 2002 ile 2022 yılları arasında reel gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) artışı ortalama yüzde 5,4 olarak gerçekleşti. Ayrıca, büyümenin beraberinde yoksulluk da hızlı bir şekilde azaldı; 2007 yılında yüzde 20’nin üzerinde olan yoksulluk oranı  2021 itibariyle yüzde 7,6’ya indi.  

Türkiye'nin kaydettiği ilerlemeleri koruyabilmesi ve devam ettirebilmesi için önemli zorlukları aşması gerekmektedir. Bunların arasında, COVID sonrası dönemdeki zorlu makroekonomik ortamın ve 2010'ların ortalarından bu yana üretkenlikte gözlenen düşüş eğiliminin öne çıktığı bir tabloda ekonomik büyümeyi canlandırmak kilit önem taşımaktadır. Öte yandan, ekonomik büyüme devam etse de, artan eşitsizlikler nedeniyle yoksulluk oranlarındaki düşüş 2016'dan bu yana ivme kaybetmiştir ve bu durum istihdam yaratmaya katkıda bulunacak müdahalelere ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Türkiye 2023'te meydana gelen depremin etkilerini ortadan kaldırmak için çalışmalar yapmaktadır. Söz konusu depremler 50.000'den fazla insanın hayatını kaybetmesine, 107.000 kişinin yaralanmasına, 1,9 milyon konutun hasar görmesine veya yıkılmasına ve iki milyonu barınmaya ihtiyaç duyan 3,3 milyon insanın yerinden olmasına yol açmıştır. Yapılan değerlendirme çalışmalarında, depremlerle ilgili iyileştirme ve yeniden inşa ihtiyaçları yaklaşık 81,5 milyar ABD$ olarak tahmin edilmiştir. Nüfusun yaklaşık yüzde 70'inin birinci ve ikinci derece deprem bölgesinde yaşadığı düşünüldüğünde risk seviyeleri halen yüksektir.

Mayıs 2023’te gerçekleştirilen seçimlerin ardından, ekonomi ekibi başta yüksek enflasyon olmak üzere geçmişteki makroekonomik dengesizlikleri ele almaya yönelik kapsamlı bir dizi politikayı uygulamaya koydu. O zamandan bu yana Türkiye makroekonomik stratejilerini normalleştirme yolunda ilerlemektedir. 2023 yılında %4,5 oranında güçlü bir ekonomik büyüme kaydeden Türkiye’nin büyüme hızı 2024 yılında hafif bir yavaşlama ile yüzde 3,2 olarak gerçekleşti.   

Büyümenin 2025 yılında geniş anlamda aynı seviyelerde kalarak yüzde 3,1 olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir. Yüksek enflasyon, düşük üretkenlik artışı ve zayıflayan doğrudan yabancı yatırım dahil olmak üzere, potansiyel büyümeyi sekteye uğratan uzun süredir devam eden makro ve yapısal zorluklar, sürdürülebilir ekonomik büyümeyi hızlandırmaya yardımcı olacak sağlam mali önlemler ve iddialı yapısal reformlar gerektirecektir.

Son Güncelleme: 23 Nisan 2025

Strateji

Türkiye Ülke İşbirliği Çerçevesi (CPF) Dünya Bankası Grubu’nun (WBG) 2024-28 MY dönemi boyunca Türkiye’de daha büyük ölçekte ve daha hızlı bir şekilde etkili çözümler sunmak için geliştirdiği stratejiyi ortaya koymaktadır.  Çerçeve, Dünya Bankası Grubu’nun yaşanabilir bir gezegende aşırı yoksulluğu sona erdirme ve paylaşılan refahı destekleme misyonu ve Türkiye Hükümeti’nin 2024-2028 dönemini kapsayan 12’nci Kalkınma Planı ile tamamen uyumludur. Çerçeve aynı zamanda son dönem de yaşanan şoklar sonrasındaki iyileştirme ve yeniden inşa çabalarını desteklemeyi de amaçlamaktadır. Çerçeve, Dünya Bankası Grubu'nun en büyük ülke portföylerinden birinde öncelikli ulusal ve küresel zorlukların üstesinden gelmek için programların etkisini nasıl daha da arttırabileceğini ortaya koymaktadır.    

Ülke İşbirliği Çerçevesinin üzerinde odaklandığı kilit hususlardan birisi, ülkenin büyüme, yoksulluk, kapsayıcılık ve sürdürülebilirlik alanlarında ortaya çıkan temel zorlukları ele alabilmek için özel sermayeyi harekete geçirmesine yardımcı olmaktır

Ülke İşbirliği Çerçevesinin kapsadığı dönem içerisinde, Dünya Bankası Grubu üç geniş alanda seçili zorluklar üzerinde odaklanacaktır:

• Yüksek ve sürdürülebilir üretkenlik artışı: Bu alanda, iklim değişikliğine karşı dirençliliği ve gıda güvencesini güçlendirmek için iklime uyumlu tarımın teşvik edilmesi; karbon emisyonlarını azaltmak ve ticaretin rekabet gücünü korumak amacıyla sanayi sektörünün daha yeşil hale getirilmesi; 2023 depremlerinden etkilenen bölgelerde ekonomik toparlanmasının desteklenmesi üzerinde odaklanılacaktır. Yüksek ve sürdürülebilir üretkenlik artışı istihdam yaratma için kilit önem taşımaktadır.
• Kapsayıcı hizmetler ve işler: Gelir eşitsizliklerini ve diğer eşitsizlikleri ortadan kaldırmak amacıyla, kırılgan gruplar için işlerin iyileştirilmesi; sağlık ve eğitim hizmetlerinin erişilebilirliğindeki ve kalitesinde eşitsizliklerin azaltılması ve belediye altyapısının ve hizmetlerinin dirençliliğinin desteklenmesi üzerinde odaklanılacaktır.
• Doğal afetlere karşı dirençliliğin güçlendirilmesi: Dünya Bankası Grubu, Türkiye’nin insanlarını ve ekonomisini korumasına yardımcı olmak için afet direncine ve hazırlığına, doğal kaynak yönetimine  ve yerli yenilenebilir enerji üretiminin arttırılmasına öncelik verecektir. 

Ülke İşbirliği Çerçevesi ayrıca üretkenliğin arttırılmasında ve kamu hizmet sunumunun iyileştirilmesinde hayati bir önem taşıyan dijitalleşmeyi hızlandırma ihtiyacını da vurgulamaktadır. Dünya Bankası Grubu, dijital iş ekosisteminin iyileştirilmesi, depreme ve iklime dirençli  kentsel planlamanın desteklenmesi, hibrit eğitim fırsatlarının yaygınlaştırılması ve finansal tabana yaymanın geliştirilmesi dahil olmak üzere dijital teknoloji kullanımını hızlandırmak için birçok alanda çalışmalar yapacaktır.

Toplam tutarı 15 milyar doları bulan 36 aktif IBRD operasyonu bulunmaktadır. Portföyde ayrıca bir Küresel Çevre Fonu (GEF) finansmanlı proje ve aralarında Avrupa Birliği’nin yaklaşık 450 milyon dolarlık vakıf fonunun da yer aldığı  altı vakıf fonu destekli proje bulunmaktadır.

Temel Danışmanlık Hizmetleri ve Analitik Çalışmalar (ASA): ASA portföyü, temel ve genişletilmiş danışmanlık hizmetleri ve analitik çalışmalar etrafında stratejik bir şekilde konsolide edilmiştir. Bunlar arasında Program Odaklı Kamu Maliyesi Gözden Geçirmesi, Büyüme ve İstihdam, Yapay Zekanın İstihdam Piyasası Üzerindeki Etkisi ve Vergi Kaçırma ile Mücadelede Yapay Zeka yer almaktadır.  

Son Güncelleme: 23 Nisan 2025

TEMEL KOŞULLAR VE ZORLUKLAR

Makroekonomik istikrar politikaları belirsizliği azaltmıştır ve dezenflasyon süreci ilerlemektedir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Aralık, Ocak ve Mart aylarında 250 baz puan ile faiz indirimlerine başlamış ve politika faizini yüzde 42,5'e düşürmüştür, ancak sonrasında yurt içi mali çalkantı sebebiyle Nisan ayında 350 baz puanlık bir artışla yüzde 46'ya yükseltmiştir.

Fiyat istikrarı ana politika hedefi olmaya devam etmektedir ve para ve maliye politikaları dezenflasyon sürecini ilerletecek şekilde yönlendirilirken kırılgan grupları korumaya yönelik sosyal politikalar güçlendirilmektedir. Enflasyonun 2025 yılı sonu itibariyle yüzde 20 bandının üst seviyelerine indirilmesi beklenmektedir. Bu nedenle, sıkı para politikasıyla birlikte uygulanacak daha sıkı maliye politikası, beklentileri yeniden sabitlemek ve dezenflasyon sürecini  devam etmek için kritik önem taşıyacaktır. Daha hızlı üretkenlik artışının ve ekonomik performansın önündeki  yapısal engellerin kaldırılması da eşit derecede önemli olacaktır.

SON GELİŞMELER

Önemli parasal sıkılaştırmanın yanında, 2023'te yüzde 5,1 olan ekonomik büyüme hızı 2024'te yavaşlayarak yüzde 3,2'ye düşmüştür. İkinci ve üçüncü çeyrekte daralan ekonomik faaliyet, sanayi üretiminin dördüncü çeyrekte bir önceki çeyreğe göre yüzde 3,5 artarak toparlanmıştır. Dördüncü çeyrekte özel tüketimin katkısı büyümeyi sürüklemeye devam ederken, net ihracat önemli ölçüde azalmıştır. PMI göstergesinin 50 eşiğinin altında (Mart ayında 47,3 idi) ve kapasite kullanım oranının %75 düzeyinde kalması ile birlikte, büyüme ivmesi 2025 yılının birinci çeyreğinde hız kaybetmiştir.

İşgücü piyasası, yavaşlayan büyümeye rağmen halen güçlü seyretmektedir ve Şubat ayında işsizlik oranı yüzde 8,2 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, geniş tanımlı işsizlik oranı (iş arama cesareti kırılanların ve eksik istihdam edilenlerin de dahil edildiği işsizlik oranı) yüzde 28,4 ile halen yüksek seviyelerdedir.

Reel efektif döviz kurunun (tüketici fiyat endeksine (TÜFE) dayalı) yüzde 21,6 değer kazanmasına rağmen ticaret açığının bir önceki yıla göre yüzde 23 oranında azalması ile birlikte, 2023 yılında 39,9 milyar ABD$ (GSYH’nın yüzde 3,6’sı) olan cari açık 2024 yılında 10 milyar ABD$’na düşmüştür (GSYH’nın yüzde 0,8’i). Doğrudan yabancı yatırım girişleri 4,7 milyar ABD$ ile sabit kalırken portföy girişleri 2023 yılına göre iki katına çıkarak 12,0 milyar ABD$ olmuştur.  

Mayıs 2024’te yüzde 75 ile zirveye ulaşan enflasyon Mart 2025 itibariyle gevşeyerek yüzde 38’e inmiştir. Gıda fiyatları enflasyonu daha düşüktür ve artan fiyatların en kırılgan gruplar üzerindeki etkisini hafifletebilir.   

Sıkı para politikası ve makro ihtiyati düzenlemeler bankaların karlılıklarını, sermaye yeterliliklerini ve finansal istikrarı güçlendirmiştir. Yüksek politika faiz oranları kredi artışını (Mart ayında bir önceli yıla göre nominal olarak %35) kısıtlamaya devam ederken , Türk lirası cinsinden kullandırılan krediler son aylarda artmıştır. Yüksek Türk lirası kredi maliyetleri döviz cinsinden kredi talebini arttırmıştır. Kur korumalı mevduat hesapları küçülmüş ve ters dolarizasyona katkıda bulunmuştur ancak bu eğilim son zamanlarda yavaşlamıştır. Aktif kalitesi geniş anlamda istikrarlı seyretmektedir; Ocak ayı itibariyle takipteki kredi oranı yüzde 1,9 olmuştur. Dış borçlanma koşulları iyileşmiştir ve bankacılık sektörü yeterli sermaye tamponlarına, yüksek karşılıklara ve yönetilen faiz oranı ve döviz risklerine sahiptir.

2023 yılında GSYH’nın yüzde 5,2’si seviyesinde olan mali açığın, yavaşlayan büyümenin yanında harcamaların artması ve  gelirlerin zayıf seyretmesi ile birlikte 2024 yılında yaklaşık yüzde 5 seviyesinde kalması beklenmektedir. Genel kamu borç/GSYH oranı 2024 dördüncü çeyrek itibariyle yüzde 24,7 seviyesindedir.

Mart ayının ortalarında İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınması sonrasında finans piyasaları önemli bir baskı altına girmiştir. Mart ortalarına kadar 250 civarında olan kredi temerrüt takası (CDS) primi o zamandan bu yana 300’ün üzerine çıkmıştır. Net rezervler Şubat ayında swaplar hariç 65 milyar ABD$’nı aşmıştı (Şubat 2024’te 46 milyar ABD$ idi) ancak TCMB’nin döviz kurundaki istikrarı korumak için yoğun bir şekilde müdahalede bulunması ile birlikte, Mart ayı itibariyle 38 milyar ABD$’na düşmüştür. Nisan ortası itibariyle, lira nominal bazda yaklaşık yüzde 4 değer kaybetmiş, borsa endeksi ise yüzde 13 düşmüştür.  Ekonomik durumun şu an için istikrara kavuştuğu görülmektedir. 

2023 yılında önemli parasal sıkılaştırma nedeniyle yüzde 5,1’e ulaşan Türkiye’nin ekonomik büyüme hızı 2024 yılında yüzde 3,2'ye düşmüştür. Yıl ortasında daralan ekonomik faaliyet, sanayi üretiminin artması ile birlikte dördüncü çeyrekte toparlanmıştır, ancak büyüme ivmesi 2025 yılının başlarında tekrar yavaşlamıştır. Özel tüketim büyümeyi desteklemeye devam ederken, net ihracat zayıflamıştır. İşgücü piyasası nispeten güçlü kalmış, Şubat ayında manşet işsizlik %8,2 olarak gerçekleşmiştir, ancak geniş tanımlı işsizlik %28,4 ile halen yüksek seyretmektedir. Mayıs 2024'te yüzde 75'e ulaşan enflasyon, gıda fiyatlarındaki düşüşün yardımıyla Mart 2025'te yüzde 38'e gerilemiştir.

Dış tarafta, ticaret açığının azalması ve portföy girişlerinin güçlenmesi nedeniyle cari açık 2024 yılında önemli ölçüde daralmıştır. Durgun kredi kullandırımına rağmen bankaların sermaye yeterliliğini ve karlılığını güçlendiren daha sıkı para politikası sayesinde finansal sektörün dayanıklılığı iyileşmiştir. Harcamaların artması  ve gelir artışının geride kalması ile birlikte mali açık GSYİH'nin yaklaşık %5'i civarında kalmıştır. Mart 2025'te İstanbul Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun gözaltına alınmasının ardından artan piyasa oynaklığı CDS primlerini yükselmiş, liranın değer kaybetmesine ve borsa endeksinin düşmesine yol açmıştır. Bu şoklara rağmen, finansal piyasalar ve ekonomik koşullar Nisan ortası itibariyle istikrarlaşma belirtileri göstermiştir.

GÖRÜNÜM

2025 yılında, sıkı para politikası duruşu, beklenen mali sıkılaştırma ve artan belirsizlik nedeniyle zayıflayan küresel büyüme sayesinde ekonomik büyüme hızının geniş anlamda yüzde 3,1 seviyesinde sabit kalması, 2026 ve 2027 yıllarında ise güçlenerek sırasıyla yüzde 3,6’ya ve yüzde 4,2’ye yükselmesi beklenmektedir. Sıkı para politikası ve mali sıkılaştırmanın etkisi ile dezenflasyon sürecinin kademeli olarak devam edeceği, enflasyonun 2025 sonu itibariyle yüzde 29'a, 2026 sonu itibariyle yüzde 18'e ve 2027 sonu itibariyle yüzde 13'e ineceği öngörülmektedir. 2025'te kontrol altında tutulan cari hesaplar dengesinin, düşen emtia fiyatlarına rağmen reel efektif döviz kurundaki değerlenmenin devam etmesi ile birlikte, tahmin dönemi için yaklaşık yüzde 2 olarak öngörülen büyüme yörüngesi doğrultusunda artması beklenmektedir. Kademeli mali konsolidasyon çabaları doğrultusunda, özellikle depremle ilgili harcamalardaki azalma sebebiyle, genel kamu açığının 2025 yılında GSYH'nın yüzde 4,2'si ve 2026 yılında GSYH'nın yüzde 3,6'sı seviyesine  düşmesi beklenmektedir.

Yoksulluk oranı 2019 yılından bu yanaki düşüş eğilimini sürdürmüştür: 2021 yılında yüzde 7,6 olarak gerçekleşen yoksulluk oranı 2023 ve 2024 yıllarında tahmini olarak sırasıyla yüzde 5,4 ve yüzde 5,2'ye düşmüştür ve 2025 yılında daha da düşerek yüzde 4,9’a ineceği öngörülmektedir. Güçlü işgücü piyasası performansının yanında asgari ücret artışlarıyla (2025'te yüzde 30) desteklenen ücret gelirinin yoksullukla mücadeledeki ana itici gücü olmaya devam etmesi beklenmektedir. Ancak, yüksek seviyedeki geniş tanımlı işsizlik oranı ve kayıt dışılık göz önüne alındığında, işgücü piyasalarının dışında kalan bireyler büyümeden yararlanamayabilir. Bu grubu yüksek enflasyonun etkilerinden korumak için iyi hedeflenmiş ve esnek sosyal koruma programlarına ihtiyaç duyulmaktadır.

Tahminlerdeki önemli belirsizlikler ile birlikte, riskler aşağı yönlü olmaya devam etmektedir. Yurt içinde özel tüketim halen sağlamdır ve bu durum potansiyel olarak düzeltme sürecini geciktirebilir. Dezenflasyon için gerekli olmakla birlikte, TL’nin değer kazanmaya devam etmesi dış talebi baskılayabilir. Mali konsolidasyonun gecikmesi (özellikle harcama tarafında) ve yapısal reformlardaki yavaş ilerleme, dezenflasyon sürecini daha da yavaşlatabilir. Dış tarafta, özellikle petrol fiyatları olmak üzere düşen emtia fiyatları yukarı yönlü riskler oluştururken, artan küresel ekonomik belirsizlik Türkiye'nin büyüme görünümü için olumsuz riskler oluşturmaktadır.

Son Güncelleme: 23 Nisan 2025