เรียนรู้บทเรียนจากอดีตเพื่อบูรณะเฮติให้อยู่รอดในระยะยาว

ตีพิมพ์ใน Politico วันที่ 1 กุมภาพันธ์ 2553

กระแสความช่วยเหลือจากนานาชาติหลั่งไหลสู่เฮติหลังภัยพิบัติแผ่นดินไหว ความจำเป็นเร่งด่วนลำดับแรกสุดเลยก็คือการช่วยชีวิต ซึ่งหมายถึงการจัดส่งน้ำ อาหาร ที่พักอาศัย ยาและปัจจัยดำรงชีพพื้นฐานอื่นๆไปให้ถึงมือเหยื่อ การเร่งรัดระลอกแรกจะต้องได้แรงสนับสนุนจากห่วงโซ่โลจิสติกส์ที่ยังคงต้องทำหน้าที่ต่อเนื่องไปอีกหลายเดือน

แต่แม้ในยามที่เราดำเนินการความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรม เรายังจำเป็นต้องให้ความสำคัญกับการให้บริการพื้นฐานด้านสังคมแก่ผู้ประสบภัยและฟื้นฟูบูรณะประเทศจากความเสียหายที่เกิดขึ้น ในการทำเช่นนั้น เราต้องเรียนรู้จากบทเรียนในอดีต

แม้เฮติจะเป็นประเทศที่สหประชาชาติได้ส่งกองกำลังรักษาความสงบเข้าไปแล้วห้าชุด ทั้งยังได้รับความช่วยเหลือนับหลายพันล้านเหรียญจากประชาคมโลกในอดีตที่ผ่านมา แต่เฮติยังคงเป็นประเทศที่จัดว่าด้อยกว่าประเทศอื่น ๆ ในโลกอยู่มากในเรื่องของการพัฒนามนุษย์ (human development)

กระนั้น เราก็รู้ว่ามีความเป็นไปได้ที่เฮติจะก้าวหน้าต่อไป

ก่อนเกิดพายุเฮอริเคนถล่มในปี 2551 และก่อนแผ่นดินไหวในเดือนมกราคม เฮติกำลังเดินรุดหน้าไปสู่เส้นทางที่ควรจะเป็น เห็นได้จากการเลือกตั้งที่ประสบความสำเร็จและปราศจากความรุนแรง การที่เสถียรภาพในประเทศเริ่มก่อตัวขึ้นหลังจากที่ต้องเผชิญกับความไม่สงบมาเป็นเวลายาวนาน ความสามารถของรัฐในการจัดเก็บรายได้แผ่นดินให้มากขึ้น และการลงทุนเริ่มฟื้นตัว

พื้นฐานความสำเร็จเหล่านี้จะช่วยให้เฮติฟื้นตัวได้ในอนาคตอันใกล้ แต่การฟื้นฟูบูรณะเฮติในระยะยาวนั้นต้องอาศัยความมุ่งมั่นที่จะช่วยเหลือประเทศนี้อย่างต่อเนื่อง เมื่อกล้องของสื่อมวลชนลาจากไป ซึ่งตอนนี้พวกเขาก็เริ่มจากไปแล้ว ผู้ให้ความช่วยเหลือต้องไม่ถอนตัวตามไปด้วย “ความอ่อนล้ากับเรื่องเฮติ” (Haiti fatigue) เป็นความท้าทายเรื่องใหญ่ด้านการพัฒนาทำนองเดียวกันกับภัยพิบัติ

พายุเฮอริเคนกับมรสุมสี่ระลอกเมื่อพ.ศ. 2551 ได้สร้างความเสียหายเปรียบเทียบเป็นมูลค่าสูงถึงร้อยละ 15 ของผลิตภัณฑ์มวลรวมในประเทศ (Gross Domestic Product หรือจีดีพี) ความเสียหายที่เกิดขึ้นจากแผ่นดินไหวในเดือนมกราคมที่ผ่านมาน่าจะมากกว่านี้อย่างแน่นอน และจะต้องอาศัยความพยายามที่ต่อเนื่องและการประสานงานจากหลายฝ่ายมากกว่าที่เป็นหลังจากภัยพิบัติที่กล่าวถึงแล้วในอดีต

มีบทเรียนอะไรที่เราต้องเรียนรู้

การฟื้นฟูบูรณะเฮตินั้น ไม่สามารถจะเกิดขึ้นได้โดยน้ำมือของคนนอกที่มีความตั้งใจดีเพียงลำพัง ผู้ให้ความช่วยเหลือต้องทำงานหนักเคียงข้างกับรัฐบาลและประชาชนเฮติ และรัฐบาลกับรัฐสภาต้องแสดงภาวะความเป็นผู้นำและความรับผิดชอบที่จะทำงานร่วมกัน

การสนับสนุนด้านฟื้นฟูประเทศจากผู้ให้ความช่วยเหลือควรอยู่ในรูปเงินให้เปล่า ถึงแม้ว่าการทำงานในช่วงแรกจะขึ้นอยู่กับการดำเนินงานของพันธมิตรในการพัฒนาระดับภูมิภาคและนานาชาติ แต่เงินช่วยเหลือที่จะไปสู่เฮตินั้นจำเป็นที่จะต้องไปสู่งบประมาณแผ่นดินเพื่อเชื่อมโยงโครงการที่จะเกิดขึ้นในระหว่างบูรณะฟื้นฟูกับเป้าหมายการพัฒนาระยะยาวของเฮติ และเพื่อสร้างศักยภาพของประเทศในการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมด้วย เราต้องกำจัดภาระหนี้สินของเฮติ เมื่อปีที่แล้วธนาคารโลกกับไอเอ็มเอฟร่วมกันยกเลิกหนี้มูลค่า 1,200 ล้านเหรียญ แต่ยังคงค้างอีกเกือบพันล้านเหรีญ ไม่ถึงร้อยละสี่ของจำนวนนี้คือประมาณ 38ล้านเหรียญนั้นมีธนาคารโลกเป็นเจ้าหนี้ เราประกาศทันทีว่าเฮติไม่ต้องใช้หนี้ในระยะห้าปีข้างหน้าและเรากำลังดำเนินงานเพื่อยกเลิกหนี้ที่เหลือในส่วนของเรา นี่เป็นสิ่งที่เราหวังว่าเจ้าหนี้รายอื่นของเฮติจะทำตาม

เราต้องประสานงานความช่วยเหลือให้ดีกว่านี้ โดยลดจำนวนโครงการที่ทำให้ผู้ให้รู้สึกดี พยายามปักธงประกาศตัวให้น้อยลง หากแต่ให้มีการกำกับดูแลที่ดีขึ้น มีความโปร่งใสและรับผิดชอบต่อประชาชนเพื่อสร้างความมั่นใจว่าจะมีการใช้เงินอย่างมีประสิทธิภาพ

การบูรณะเฮติให้กลับมาได้ดีกว่าเดิมต้องอาศัยสามัญสำนึกและกลยุทธ์ เราสามารถสนับสนุนให้เฮติก้าวผ่านช่วงความช่วยเหลือด้านมนุษยธรรมในระยะต้นไปสู่การฟื้นฟูบูรณะในระยะยาว ผ่านโครงการที่สร้างรายได้ให้แก่ประชากร เช่น การทำงานเพื่อแลกกับอาหารหรือเงินสด เพื่อให้ชาวเฮติที่ประสบภัยพิบัติมีรายได้จากการซ่อมแซมและฟื้นฟูโครงสร้างพื้นฐานหรือปลูกต้นไม้เป็นต้น โครงการในชุมชุมจะทำให้เงื่อนไขการเกษตรรายย่อยดีขึ้น ซึ่งเมื่อระยะเวลาผ่านไปก็จะสามารถเป็นแหล่งอาหารเพื่อมาแทนที่โครงการความช่วยเหลือด้านอาหาร ด้วยการลงทุนพอประมาณในเรื่องสิ่งของและอุปกรณ์ เฮติสามารถสร้างธุรกิจก่อสร้างที่ใช้แรงงานคนเป็นหลัก

ภูมิประเทศเป็นเหมือนคำสาปที่ทำให้เฮติต้องประสบภัยพิบัติจากธรรมชาติซ้ำซาก แต่ขณะเดียวกันภูมิประเทศก็เป็นโอกาสในเชิงยุทธศาสตร์ของเฮติได้ด้วยเช่นกัน ด้วยระยะทางเพียงหกร้อยไมล์จากสหรัฐฯ เฮติมีศักยภาพมหาศาลจากการเข้าถึงตลาดสหรัฐฯ ได้โดยผ่านกฏหมาย HopeIIเฮติสามารถสร้างงานในอุตสาหกรรมเครื่องนุ่งห่มและการเกษตร เฮติสามารถส่งเสริมภาคเอกชนได้ด้วยการสร้างบรรยากาศที่เอื้อต่อการลงทุนและพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานในเรื่องเครือข่ายจ่ายกระแสไฟฟ้า ท่าเรือและถนน

เราได้เห็นความสำเร็จมาแล้ว The International Finance Corporation (IFC) ซึ่งเป็นหน่วยงานในกลุ่มธนาคารโลกที่ทำงานกับภาคเอกชนโดยตรง ได้ร่วมลงทุนใน Digicel เพื่อพัฒนาเครือข่ายโทรศัพท์ไร้สาย เขตการค้าเสรีใกล้พรมแดนสาธารณรัฐโดมินิกันดึงดูดบริษัทเครื่องนุ่งห่มสหรัฐฯ และสร้างงานหลายพันอัตรา มีโอกาสที่จะเร่งความร่วมมือทำนองนี้ในเขตพื้นที่อื่นๆ

แต่การดำเนินโครงการต่างๆ เพื่อให้เฮติเจริญรุ่งเรืองนั้น จะต้องทำควบคู่ไปกับการสร้างความชอบธรรม ความมั่นคงภายใน และการพัฒนา

คนดูข่าวทางโทรทัศน์ตอนนี้ได้เข้าใจแล้วว่ารัฐเฮตินั้นอ่อนแอมากเพียงใด ไม่ใช่เฉพาะเรื่องขาดแคลนเครื่องจักรกลหนักที่จะเคลื่อนย้ายซากปรักหักพัง แต่เฮติยังมีกองกำลังตำรวจขนาดเล็ก(เกินกว่าจะรับใช้ประชากรทั้งประเทศได้) ระบบยุติธรรมที่ยังคงต้องพัฒนาอีกไกล และรัฐที่มีขีดความสามารถหรือรายได้น้อยนิดที่จะคุ้มครองประชาชนรวมทั้งให้บริการพื้นฐานต่างๆ ที่จำเป็นต่อประชากร

เราต้อง”สร้างรากฐานอันมั่นคงให้กับการพัฒนา”ที่หยั่งรากลึกเพียงพอที่จะตัดวงจรแห่งความเปราะบาง ความยากจนและความรุนแรง ด้วยเสถียรภาพทางการเมือง ความมั่นคงและรัฐบาลที่มีประสิทธิภาพ การลงทุนและการพัฒนาจึงจะเจริญได้

เรามีตัวอย่างของอาเจะห์ อินโดนีเซียเป็นเครื่องนำทางสำหรับเรา ทุกวันนี้ห้าปีให้หลังจากสึนามิ การบูรณะฟื้นฟูอาเจะห์ได้รับการรับรองว่าประสบความสำเร็จ มีการสร้างบ้านเรือนใหม่กว่า 140,000หลัง สร้างถนนใหม่ระยะทาง 2,500 ไมล์และมีการสนับสนุนธุรกิจขนาดกลางและย่อมอีก 200,000 ราย

ที่อาเจะห์ พันธมิตรเพื่อการพัฒนาระหว่างประเทศสนับสนุนการฟื้นฟูบูรณะด้วยแนวทางการประสานงานกันโดยสอดรับกับการที่รัฐบาลเป็นผู้นำและคำนึงถึงลำดับความสำคัญของท้องถิ่น ประเทศผู้ให้ความช่วยเหลือกับองค์กรสิบห้ารายระดมเงิน 700ล้านเหรียญฯ ตั้งกองทุนความช่วยเหลือกลางที่ธนาคารโลกทำหน้าที่บริหารจัดการ แทนที่จะต่างฝ่ายต่างลงทุนใน 15 โครงการสำหรับสร้างที่อยู่อาศัยและถนนที่มีขั้นตอนและกฏเกณฑ์คนละอย่าง ซึ่งเมื่อรวมกันแล้วจะเกินขีดความสามารถอันจำกัดของสถาบันท้องถิ่นที่จะแบกรับได้ เงินทุนดังกล่าวนี้ได้ถูกนำไปใช้ในโครงการต่าง ๆ ที่จำเป็นซึ่งมีจุดประสงค์เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันและมีการประสานงานซึ่งกันและกันเป็นอย่างดี โดยมีชุมชน หน่วยงานรัฐบาล องค์กรเอกชนและหน่วยงานระหว่างประเทศร่วมกันดำเนินโครงการ

ไม่มีใครอยากตกเป็นเหยื่อ เราเชื่อว่าชาวเฮติเองก็ไม่ต้องการเช่นนั้น ด้วยความเป็นผู้นำอันแข็งแกร่งของเฮติ และด้วยความช่วยเหลือทั้งระดับภูมิภาคและระหว่างประเทศที่มีประสิทธิภาพในแนวทางที่ประสานกันและสม่ำเสมอ เราจะสามารถพลิกโฉมสถานการณ์เลวร้ายที่กลายเป็นพาดหัวข่าวหนังสือพิมพ์รายวันอยู่หลายวัน ให้ก้าวไปสู่ทศวรรษแห่งความสำเร็จได้