Hà Nội, ngày 20/1/2011 - Việc kết hợp giữa cải cách chính sách, tăng tính minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình có thể giúp làm giảm nguy cơ tham nhũng liên quan đến quản lý đất đai.
Một báo cáo mới do Đại Sứ quán Đan Mạch, Ngân hàng Thế Giới và Đại Sứ quán Thụy Điển thực hiện “Nhận diện và giảm thiểu các rủi ro dẫn đến tham nhũng trong quản lý đất đai ở Việt Nam” đã kiểm tra một cách có hệ thống toàn bộ quy trình để được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và các quy trình khác liên quan đến việc giao đất và thu hồi đất. Bản báo cáo xác định các chính sách hiện tại khiến tham nhũng trở nên rất thuận lợi cũng như những trở ngại khiến việc ngăn chặn tham nhũng rất khó khăn.
Ngài John Nielsen, Đại sứ Đan Mạch cho biết: “Tham nhũng liên quan đến đất đai là một thách thức lớn đối với Việt Nam. Chúng tôi hy vọng bản báo cáo này sẽ giúp chỉ ra phương hướng cải cách để có thể giảm tham nhũng.”
Bản báo cáo tổng hợp số liệu từ các cuộc khảo sát các công ty và hộ gia đình trên phạm vi toàn quốc cùng với các nghiên cứu điển hình chi tiết cấp tỉnh. Mặc dù có nhiều nguồn thông tin, bao gồm cả Chiến lược Phòng Chống tham nhũng Quốc gia đến năm 2020 của Chính phủ, cho rằng tham nhũng trong quản lý đất đai hiện rất nghiêm trọng, nhưng điều quan trọng là phải tập trung vào các giải pháp chứ không phải các vấn đề. Bà Victoria Kwakwa, giám đốc Ngân hàng Thế Giới tại Việt Nam nhận định: “Thắc mắc về mức độ tham nhũng là điều tự nhiên, nhưng để hiểu được nguyên nhân tham nhũng cũng như việc có thể làm được gì để giảm thiểu nguy cơ tham nhũng còn quan trọng hơn nhiều.”
Một số chính sách hiện tại khiến tham nhũng liên quan đến đất đai trở nên một nguồn lợi lớn một cách bất thường.Việc thực hiện cưỡng chế thu hồi đất đặc biệt là khi đất được định giá thấp hơn giá trị thị trường tạo ra những khoản lợi nhuận lớn rõ ràng đối với một số người và điều này có thể góp phần vào tham nhũng. Giáo sư Đặng Hùng Võ, người có đóng góp cho bản báo cáo trên cho biết: “Đôi khi, việc thu hồi đất như thế là cần thiết, ví dụ khi xây dựng một con đường hay một dự án công cộng, nhưng đối với các dự án tư nhân thì thương lượng trực tiếp sẽ tốt hơn. Khi thực hiện cưỡng chế thu hồi đất, cần có một cơ chế độc lập để định giá đất cho phù hợp hơn với giá trị trường.Việc này sẽ làm giảm đáng kể số đơn khiếu nại về bồi thường.”
Một số chính sách khác cũng tạo nên các cơ hội cho việc tham nhũng. Quy trình để được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất được cho là phức tạp không cần thiết và mất nhiều thời gian. Điều này kích thích việc đi tắt bằng cách thông qua trung gian hoặc chi những khoản ngoài quy định. Để giảm tham nhũng thì việc củng cố trách nhiệm giải trình của các công chức cũng là yêu cầu cấp bách. Hệ thống trách nhiệm giải trình để ngăn chặn tham nhũng còn thiếu ở rất nhiều bước trong các quy trình liên quan đến quản lý đất đai.
Việc xây dựng trách nhiệm giải trình cần có những phương pháp tiếp cận mới đối với cán bộ xử lý các giao dịch đất đai và những người được giao trách nhiệm điều tra các cáo buộc về hành vi sai phạm. Bản kê khai thu nhập và tài sản dành cho cán bộ chủ chốt, nếu được kiểm chứng và công khai như ở nhiều nước khác, có thể là một công cụ hiệu quả hơn cho cuộc chiến chống tham nhũng.
Bản báo cáo cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của tính minh bạch nhằm kiểm soát tham nhũng. Mặc dù nhiều tài liệu được yêu cầu phải công khai, nhưng các nguyên tắc minh bạch như vậy chỉ có hiệu lực nếu chúng được thực thi đầy đủ. Báo cáo khảo sát tình hình Công khai Thông tin trong Quản lý Đất đai, một nghiên cứu do Ngân hàng Thế Giới đặt hàng và cơ quan nghiên cứu của Việt Nam là DEPOCEN thực hiện đã kiểm tra một cách hệ thống xem các quy định về tính minh bạch được thực thi trên thực tế như thế nào. Mặc dù gần như tất cả các trang web đều có hướng dẫn để có được “Giấy chứng nhận”, nhưng lại khó tìm thấy các quy định quan trọng khác dù là trên mạng hay dưới bất kể hình thức nào: chẳng hạn có rất ít xã công khai các quyết định về việc thông qua kế hoạch bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.
Bản báo cáo khảo sát trên cho rằng việc nâng cao tính minh bạch sẽ khiến tham nhũng khó che dấu hơn và điều này sẽ giúp cho người dân và cộng đồng doanh nghiệp có niềm tin vào tính liêm chính của các quyết định có ảnh hưởng đến họ.
