په افغانستان کې د ښاري او کلیوالي کارموندنې حالت، د خوړو خوندیتوب،ښوونې او روزنې او روغتیا سکتور په اړه مهم لنډیز
واشنګټن، د مارچ ۱۵، ۲۰۲۲ – نړیوال بانک نن د خپلې کور په کور سروې پایلې خپرې کړې چې په افغانستان کې د ۲۰۲۱ مېلادي کال په مني کې د طالبانو د واکمنۍ په لومړیو ورځو کې د ژوند د لومړنیو شرایطو د بدلونونو د ارزونې لپاره ترسره شوې وه. دا سروې چې د ټیلفون له لارې ترسره شوې وه د افغان کورنیو د ژوند د وضعیت یوه بیلګه وړاندې کوي چې کابو د هېواد ټولې سیمې یې پوښلې دي.
په ټولیز ډول پایلې ښیي، چې د افغانستان خلک لاهم د کار موندلو توان لري او یو شمېر مهمو عامه خدمتونو ته لاس رسی لرلای شي؛ خو بیا هم وضعیت خورا نازک دی او د عامه هوساینې او بنسټیزو خدماتو ته د لاسرسۍ لپاره د چټک او ډراماټیک بدلون احتمال شته. له دې سره سره که چېرې د ملکي خدمتونو کارکوونکو ته معاشات ورکړل شي او د خوړو برابرولو خوندېتوب رامینځته شي نو ښايي حالت یو څه ښه شي.
د دغې سروې مهمې موندنې لاندې برخې رانغاړي:
د دندې او کار اړوند:
- د کار لټوونکو خلکو شمېر په کلیوالي او ښاري سیمو کې ډیر شوی.
- په ښاري سیمو کې د کار فرصتونه محدود دي او د بیکارۍ کچه لوړه شوې ده.
- په کلیوالي سیمو کې، د امنیت د ښه والي له امله، د کارموندنې کچه لوړه شوې ده.
- په عامه سکتور کې د کار ونډه کمه شوې ځکه چې د امنیتې خدمتونو او دولتي دندو کمښت راغلی او د هغه ډول کارونو کچه چې خلک خپل ځان ته پیدا کوي لوړه شوې ده.
- په ټولو سکتورونو او د هیواد په ټولو سیمو کې د کارکوونکو په عوایدو کې د پام وړ کمښت راپور ورکول شوی چې دا د معاشونو په ورکړه کې د راپور شوي ځنډ سره سمون لري.
د خوړو خوندیتوب اړوند:
- ۷۰ سلنه ځواب ویونکو راپور ورکړی چې د دوی کورنۍ نشي کولای خپلې لومړنۍ خوراکي او غیر خوراکي اړتیاووي پوره کړي، په داسې حال کې چې د ۲۰۲۱ مېلادي کال د مې په میاشت کې دغه شمیره شاوخوا ۳۵ سلنه وه.
- په ښاري او کلیوالي سیمو کې کورنېو د مصرف شویو خواړو په کیفیت (څرنګوالی) او کمیت (څومره والی) کې د پام وړ کمښت راپور ورکړی.
دښوونې او روزنې اړوند:
- پداسې حال کې چې د جنسیت له مخې په ټولیزه توګه په ښوونځي کې د حاضرۍ توپیر لوړ دی، د سروې پایلې ښېي چې د ښوونځي په لومړنۍ دوره کې دنجونو ګډون د ۲۰۱۹ مېلادي کال د مني موسم په پرتله زیات شوی دی.
- په ښوونځیو کې د نجونو ګډون په کلیوالي سیمو کې ځکه د پام وړ دی چې په ۲۰۱۹ میلادي کال کې د ناامنۍ له کبله د نجونو د ګډون کچه په لومړنیو ښوونځیو کې ټيټه وه.
- په ښاري سیمو کې د هغو کورنیو تناسب چې خپلې نجونې یې ښوونځیو ته استولې، هماغه ۵۳ سلنه دی؛ خو له بل لوري بیا د هغو کورنیو ونډه چې نجوني یې یوازي د ښوونځیو لومړنۍ دورې ته استولې، زیاتوالی موندلی دی. سروې دا هم په ډاګه کوي چې د هغو کورنیو ونډه کمه شوې چې خپلې نجونې یې لومړنۍ او منځني ښوونځي ته استولې.
د روغتیايي خدمتونو اړوند:
- هغو خلکو چې د ۲۰۲۱ مېلادي کال د اکتوبر نه تر دسمبر میاشتې پورې روغتیايي خدمتونه ترلاسه کړي، د نارینه او ښځینه یا د ښاري او کلیوالي سیمو ترمنځ د لږ توپیر شاهدان دي.
- سروی ښیې چي ۹۴ سلنه هغه خلک چې روغتیايي پاملرنې او خدماتو ته اړتیا لرل وکولای شول چې د ۲۰۲۱ کال د اکتوبر نه تر دسمبر مېاشتې پورې یاد خدمتونه ترلاسه کړي که څه هم د نارینه او ښځینه یا د ښاري او کلیوالي سیمو ترمنځ یو څه توپیر و.
- د روغتیايي خدمتونو د وړاندې کولو په برخه کې دواړو دولتي او خصوصي سکتورنو مهم رول لوبولی، په داسې حال کې چې خصوصي سکتور له نېمايي زیاتو د روغتیايي خدماتو اړمنو خلکو ته د اړتیا وړ خدمات وړاندې کړي.
