Giriş

Finansal tabana yayılma tipik olarak finansal hizmetleri kullanan bireylerin ve şirketlerin oranı olarak tanımlanır. Daha geniş politika bağlamında, finansal tabana yayılma finansal hizmetlere ihtiyaç duyan tüm bireylerin ve işletmelerin ihtiyaç duydukları finansal ürünlerin tamamına erişebilmelerini ve bunları kullanabilmelerini, bunların  finansal kuruluşlar tarafından etkili ve sorumlu bir şekilde sunulmalarını ve bireylerin ve işletmelerin bu ürünleri kullanabilmek için gerekli bilgi ve becerilere sahip olmalarını sağlamak anlamına gelebilir. Finansal tabana yayılmanin sağlanması bakımından sadece finansal hizmetlere erişim değil aynı zamanda finansal hizmetlerin düzenli ve etkin kullanımı ve kalitesi de önemli hususlardır. Kavram olarak, finansal tabana yayılma, finansal hizmetlere uygun erişimi, finansal tüketicilerin korunmasını ve finansal okuryazallığın tamamını içerir.

Günümüzde giderek artan sayıdaki bilimsel çalışma uygun finansal hizmetlerin bir hanehalkının refah düzeyinin yükseltilmesine ve küçük işletmelerin faaliyetlerini arttırmalarına yardımcı olabileceğini göstermektedir. Ayrıca daha derin finansal aracılık sistemine sahip ekonomilerin daha hızlı büyüme ve gelir eşitsizliğini azaltma eğilimi gösterdiklerine dair kanıtlar da mevcuttur. Bu, finansmana erişim istihdamı arttırabileceğinden, şoklar karşısındaki kırılganlıkları azaltabileceğinden ve insan sermayesine yapılan yatırımları arttırabileceğinden dolayı  finansal tabana yayılmanin ekonomik büyümenin sağlanmasında, yoksulluğun azaltılmasında ve paylaşılan refahın arttırılmasında kilit bir itici etken olabileceği anlamına gelmektedir.

Dünya Bankası’nın Küresel Finansal tabana yayılma (Global Findex) Veri Tabanı, dünya genelinde 2,5 milyar yetişkinin —toplam yetişkin nüfusun yaklaşık yarısı— düzenlemeye tabi finansal kuruluşlar tarafından sunulan finansal hizmetlere erişimlerinin olmadığını göstermektedir. Yüksek gelirli ülkelerde hesap penetrasyonu (bir finansal kuruluşta hesap sahibi olan yetişkinlerin oranı) neredeyse evrensel düzeyde iken (yetişkinlerin yüzde 89’u resmi bir finansal kuruluşta hesabı olduğunu bildirmiştir),  bu oran gelişmekte olan ekonomilerde sadece yüzde 41’dir. Türkiye’de yetişkinlerin yüzde 58’i resmi bir finansal kuruluşta hesabı olduğunu bildirmiştir. Benzer ülkeler ile karşılaştırıldığında Türkiye’deki hesap penetrasyonu daha ileri düzeyde olmakla birlikte, yetişkin nüfusun yine de önemli bir bölümü (yüzde 42) bir finansal kuruluşta hesabı olmadığını bildirmiştir.

Konferans Hakkında

Dünya Bankası 3-4 Haziran tarihlerinde , İstanbul’da Hazine Müsteşarlığı, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Sermaye Piyasaları Kurulu (SPK) ve Borsa İstanbul ile işbirliği içerisinde bir finansal tabana yayılma konferansı düzenledi. Konferansın amacı Türkiye’deki paydaşlar arasında finansal tabana yayılmanin tartışılmasını sağlamak, finansal tabana yayılma politikalarının tasarımında Türkiye’yi desteklemek, politika yapıcıları başarılı uluslararası deneyimler hakkında bilgilendirmek ve Türkiye’nin 2015 yılındaki G20 başkanlığı için hazırlıklarını desteklemekti. Konferansta tartışılan konular arasında G-20’nin finansal tabana yayılma gündemi, finansal tabana yayılma stratejileri, bireyler ve işletmeler için finansal hizmetlere erişimin, kullanımlarının ve kalitelerinin arttırılması, kadınların finansal hizmetlere erişimi, İslami finans, ve finansal tabana yayılmayi arttırmaya yönelik alternatif hizmet sunum kanalları yer almıştır.

Konferans kamu kurumlarına, özel sektör temsilcilerine ve uluslararası kuruluşların temsilcilerine Türkiye’de finansal tabana yayılmanin çeşitli yönlerini tartışma fırsatı sağlamıştır. Türkiye Hükümeti finansal sektörün geliştirilmesinde bir politika amacı olarak finansal tabana yayılmaya öncelik vermektedir. Hükümet Haziran ayında finansal hizmetlere erişim, finansal tüketicilerin korunması ve finansal eğitim temel alanlarından oluşan bir Finansal tabana yayılma Stratejisi ile birlikte finansal tüketicilerin korunması ve finansal eğitim eylem planlarını yayınlamıştır. Ayrıca, finansal tüketicilerin korunmasına ilişkin ayrı bir bölümün olduğu yeni Tüketicilerin Korunması Hakkında Kanun, yeni Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun, Sermaye Piyasaları Kanunu ile Kiralama, Faktöring ve Finansman Şirketleri Kanunu kapsamında yayınlanan ikincil mevzuat ile tamamen işler hale getirilen kerdi bürosu Türkiye’nin finansal sektöründeki yasal ve düzenleyici  çerçeveyi iyileştirici adımlar olmuştur. BDDK Başkanı, SPK Başkanı, Hazine Müsteşar Yardımcısı, ve Borsa İstanbul yetkilileri  bu reformlar ile ilgili bilgilendirmeler yapmışlar ve sunumları özel sektörden büyük ilgi görerek bir tartışma ortamı yaratmıştır.

Devletin finansal tabana yayılmayi arttırmadaki rolü çok önemlidir ve temel olarak uygun yasal ve kurumsal çerçevenin oluşturulması ve piyasa aksaklıklarının giderilmesi üzerinde odaklanır. Ancak eşit derecede önemli bir başka unsur da güçlü bir özel sektör liderliği ve katılımıdır. Finansal dışlama problemini çözmek için, finansal hizmetlerin  sürdürülebilir bir şekilde ve uygun ölçekte sunulması gerekir. Bu da yerel kaynakların harekete geçirilmesini ve sorumlu piyasa gelişimini gerektirir. Sonuç olarak, sorumlu piyasa gelişiminin sürdürülebilir olması için, hizmetlerin tüketiciler tarafından değerli görülmesi ve hizmet sağlayıcılar için de ekonomik açıdan sürdürülebilir olması gerekir.

Konferans, güçlü özel sektör katılımının ve liderliğinin bir kanıtı olmuştur. ING Bank, Akbank, Garanti Bankası, TEB, Bankalar Arası Kart Merkezi (BKM ) gibi finansal sektörde faaliyet gösteren birçok şirket ve mobil telefon operatörleri olarak Turkcell ve Vodafone nüfusun yetersiz hizmet alan kesimlerine ulaşmaya, finansal tüketicileri eğitmeye, kadınlara ve KOBİ’lere yönelik bankacılık hizmetlerini, mikro finans ve mobil uygulamaları geliştirmeye yönelik hizmetlerini tanıtmışlardır. Halihazırda finansal tabana yayılmayi arttırmaya yönelik hizmetler sunan bu şirketler düzenleyici ortamdaki yeni iyileştirmeler ile birlikte bu hizmetlerini daha da yaygınlaştırmak istediklerini belirtmişlerdir.

Konferansın katılımcıları ayrıca uluslararası deneyimler ve küresel gündemdeki gelişmeler hakkında bilgilenme imkanına sahip olmuştur. Çok iyi bilindiği gibi, finansal tabana yayılma uluslararası reform gündeminde en önemli önceliklerden birisi haline gelmiştir. Seul’de gerçekleştirilen G20 Zirvesinde, G20 liderleri finansal tabana yayılmanin küresel kalkınma gündeminin  temel direklerinden birini oluşturduğunu kabul ederek somut bir  Finansal tabana yayılma Eylem Planını onaylamış ve daha sonra Küresel Finansal Tabana Yayılma Ortaklığı’nın kuruluşunu ilan etmişlerdir. Aralarında Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler ve OECD’nin de bulunduğu birçok uluslararası kuruluş bu ortaklığa kaynak aktararak ülkelerin finansal tabana yayılmayi arttırmalarına yardımcı olmayı taahhüt etmişlerdir. 50’den fazla ülke reform gündemlerinde finansal tabana yayılma politikalarını bir öncelik olarak belirlemiş, finansal tabana yayılma stratejileri geliştirmiş ve finansal tabana yayılmayi arttırmaya yönelik hedefler belirlemişlerdir. Konferans sırasında uluslararası katılımcılar deneyimlerini Türkiye’deki muhataplar ile paylaşmışlardır. Dünya Bankası, IFC, CGAP, OECD, Finansal Tabana Yayılma Birliği (AFI), İslami Araştırma ve Eğitim Enstitüsü (IRTI), Avrupa Merkez Bankası (ECB),  Rusya, İngiltere, Kanada, Pakistan ve WSBI/ESBG’den katılımcılar ülke örnekleri, küresel karşılaştırmalar, en iyi uygulamalar ve uluslararası standartlar ile ilgili sunumlar yapmışlardır.

Türkiye’nin finansal sektörü geçtiğimiz on yıllık dönemde etkileyici bir şekilde büyümüş ve bu büyüme beraberinde daha fazla finansal aracılığı ve finansal tabana yayılmayi getirmiştir. Türkiye’deki politika yapıcılar bu başarıyı temel alarak finansal sektörü daha da geliştirmek ve yeni yapısal reformlar yoluyla henüz çözülemeyen bazı zorlukları aşmak konusunda kararlı olduklarını belirtmektedirler. Geçtiğimiz on yıllık dönemdeki başarılı performansa rağmen, kiralama ve faktoring de dahil olmak üzere yetersiz düzeyde gelişen banka dışı finansal sektör KOBİ finansmanına yönelik alternatif kanalları sınırlamaktadır. Ayrıca uzun vadeli finansman bakımından yetersiz gelişen sermaye piyasaları da daha fazla geliştirilmesi gereken alanlar arasında yer almaktadır. Öte yandan, Türkiye’de hesap ve kredi kartı penetrasyonu benzer ülkelere göre daha yüksek olmasına rağmen, kayıtlı tasarruflar ve finansal kurumlardan borçlanma daha düşük seviyededir. Verilerin daha ayrıntılı bir dağılımı, Türkiye’de finansal tabana yayılma derecesi bakımından kadınlar ile erkekler arasındaki farkın  da önemli ölçüde yüksek olduğunu göstermektedir. Bu alanlar, nüfus içinde banka hesabı bulunmayan veya hesaplarını yetersiz kullanan kesimlerin ele alınmasında önemli olacaktır. Son olarak, özellikle KOBİ’ler ve girişimciler iflas ve teminatlı işlem rejimlerindeki iyileştirmelerden önemli ölçüde yararlanabilirler.

Genel anlamda, konferans ülkede finansal tabana yayılmanin daha fazla arttırılması için politika yapıcılar, özel sektör ve uluslararası topluluk arasında sağlıklı ve verimli bir diyalog başlatma fırsatı sunmuştur. Finansal tabana yayılma hakkındaki politika diyalogu aynı zamanda Türkiye’nin 2015 yılında başlayacak G20 başkanlığına destek ve katkı sağlayabilecektir.