Oszczędzanie z myślą o przyszłości: Wspieranie rozwoju gospodarczego i wzrostu standardu życia w starzejącej się Polsce

W ciągu ostatnich dwudziestu lat Polska była przykładem spektakularnego sukcesu w zakresie wzrostu gospodarczego i konwergencji z krajami Unii Europejskiej. W tym okresie wzrost gospodarczy per capita w Polsce wynosił średnio 4% rocznie, pomimo trwającego globalnego kryzysu gospodarczego. Ponadto, Polska nadal utrzymuje imponujące tempo konwergencji z krajami UE – dochód per capita wzrósł z poziomu poniżej 42% średniej dla krajów UE15 w 2000 r. do 60% w 2012 r.

W miarę tego, jak Polska gospodarka będzie kontynuować ścieżkę wzrostu i rozwoju, będzie się przed nią pojawiać szereg nowych wyzwań – pogłębiając obawy o możliwość utrzymania silnego wzrostu gospodarczego kraju w średnim i długim okresie. W miarę tego, jak Polska będzie stawiała czoła stojącym przed nią wyzwaniom, takim jak szybkie starzenie się społeczeństwa i gorsze perspektywy rozwoju światowej gospodarki, szczególnie istotna będzie kwestia oszczędności – zjawiska wpływającego na perspektywy rozwoju kraju i standard życia ludności zarówno na poziomie mikro jak i makroekonomicznym. 

Nowy raport ekonomiczny Banku Światowego dotyczący Polski (Country Economic Memorandum, CEM), zatytułowany Polska: Oszczędności motorem wzrostu i gwarancją godziwej starości (Poland: Saving for Growth and Prosperous Aging), dotyczy właśnie kwestii oszczędności.  Stanowi on analizę, czy poziom oszczędności w polskiej gospodarce jest wystarczający do tego, by finansować jej rozwój i czy obywatele Polski oszczędzają wystarczająco dużo, by zapewnić sobie bezpieczeństwo finansowe na starość.

W miarę starzenia się społeczeństwa coraz większy odsetek stanowić będą emeryci, a na rynek pracy będzie wchodziło coraz mniej pracowników, mogących ich zastąpić. Ten trend wpłynie nie tylko na podaż pracy w Polsce w przyszłości, ale również na kondycję systemu zabezpieczenia społecznego, w tym systemu emerytalnego. Powinno to być powodem troski szczególnie w Polsce, gdzie emerytura stanowi około 80% łącznych dochodów osoby starszej, w odróżnieniu od 60% w innych krajach o podobnym poziomie rozwoju. Oczekuje się, że w miarę starzenia się społeczeństwa, oszczędności gospodarstw domowych – które w 2012 r. wynosiły zaledwie 3% PKB – będą dalej malały. W miarę jak zmieniać się będzie wysokość emerytur w wyniku reform wprowadzonych w 1999 r., oszczędności gospodarstw domowych będą musiały wrosnąć, tak by wyrównać pojawiającą się lukę w dochodach (w związku ze spadkiem wysokości przyszłych emerytur publicznych) i by uniknąć ubóstwa na starość.

Według raportu, nie tylko osoby prywatne będą musiały zmienić swoje zwyczaje w zakresie oszczędności. Na poziomie makroekonomicznym, zarówno sektor publiczny jak i przedsiębiorstwa będą musiały dostosować poziom oszczędności, by wesprzeć gospodarkę w przezwyciężeniu wyzwań związanych z następnym etapem rozwoju Polski. Obecnie polityka rządu nie stwarza zachęt do gromadzenia oszczędności przez osoby prywatne, natomiast wysoki poziom oszczędności przedsiębiorstw nie pociąga za sobą reinwestycji w nowe technologie, szkolenia i innowacje. Oznacza to być może konieczność  reformy polityki i regulacji na poziomie państwa, aby bardziej skutecznie zachęcić do oszczędzania osoby prywatne. Z kolei przedsiębiorstwa stoją przed trudnym zadaniem utrzymania wysokiego poziomu oszczędności z jednej strony, a jednocześnie przekształcenia ich w produktywne inwestycje.

Oprócz określenia obszarów kluczowych z punktu widzenia oszczędności, raport przedstawia również serię działań i rekomendacji w zakresie przeciwdziałania negatywnym skutkom starzenia się społeczeństwa. W odniesieniu do osób prywatnych raport sugeruje, że wyższy poziom wykształcenia i wyższy wiek emerytalny mogą przyczynić się do zwiększenia przyszłych dochodów i oszczędności. Wspierając wzrost dochodów i wzrost gospodarczy – poprzez działania na rzecz wzrostu zatrudnienia i wyeliminowania czynników zniechęcających do podejmowania pracy – rząd może odegrać kluczową rolę w zakresie zachęcania gospodarstw domowych do zwiększenia oszczędności z myślą o przyszłości.

Wreszcie, dalszy rozwój sektora finansowego w Polsce, zwiększający relację kredytu do PKB ponad obecny poziom 54%, również przyniósłby korzyści w zakresie oszczędności i wzrostu. Propagowanie gromadzenia oszczędności i ich efektywnego wykorzystania powiązane są blisko z kwestią rozwoju lokalnego rynku kapitałowego. Lokalne rynki kapitałowe mogą zapewnić oszczędzającym dostęp do instrumentów o długim horyzoncie inwestycyjnym. Rekomendacje raportu w zakresie wsparcia rozwoju rynku kapitałowego obejmują zmiany regulacyjne mające poprawić funkcjonowanie drugiego (OFE) oraz trzeciego filara systemu emerytalnego, a także ułatwiające emisję listów zastawnych i obligacji przedsiębiorstw.

Dogłębna analiza zarówno przyczyn, jak i rozwiązań dylematów rozwojowych, przed jakimi stoi Polska, przedstawiona  w najnowszym raporcie Banku Światowego, może stanowić bezcenną pomoc dla osób odpowiedzialnych za kształtowanie polityki gospodarczej przy projektowaniu działań, dających pożądane i trwałe skutki w przyszłości. Czas odgrywa tu jednak kluczową rolę. Koszt opóźnienia takich działań będzie wysoki. Jeśli Polska podejmie natychmiastowe działania w celu łagodzenia skutków wyzwań związanych ze starzeniem się społeczeństwa – w szczególności w zakresie prognozowanego wzrostu wydatków na opiekę zdrowotną – PKB w roku 2050 mógłby być o 1.5% wyższy, niż w scenariuszu bazowym przedstawionym w raporcie.