WASHINGTON, 24 Kasım 2025 – Dünya Bankası tarafından bugün yayınlanan yeni bir rapora göre, Avrupa ve Orta Asya (ECA) ülkelerinin, mevcut ekonomik varlıklarını daha verimli kullanmak ve daha hızlı büyümenin önünü açmak amacıyla şirketlerinin ve insanlarının yeteneklerine yatırım yapmak için acil olarak harekete geçmeleri gerekiyor.
“Değişim Dalgaları: Avrupa ve Orta Asya’da Üretkenlik Artışını Ateşlemek” başlıklı raporda, ekonomik büyümeyi desteklemek için sadece daha fazla sermaye ve işçi eklemenin gerekli olduğu ancak yeterli olmadığı, çünkü bunun büyüme denkleminin sadece bir bölümünü oluşturduğu, denklemin diğer bölümünün ise söz konusu sermaye ve işgücünün ne kadar etkin kullanıldığının bir ölçüsü olan üretkenlikten oluştuğu belirtilmektedir.
Üretkenlikte yüzde 10'luk bir artış, bölgede yaklaşık 2 milyon kişilik istihdam yaratabilecektir ve bu durum ülkeler ve sektörler arasında üretkenlik ile istihdam artışı arasındaki güçlü bağı vurgulamaktadır.
Rapora göre, küresel mali krizin ardından bölgenin büyümesindeki yavaşlama neredeyse tamamen üretkenlikteki yavaşlamadan kaynaklanmaktadır. Üretkenlikteki yavaşlamanın beraberinde reform hızı da yavaşlamıştır ve daha az verimli kamu iktisadi teşebbüslerinin mevcudiyetinin sürmesi gibi piyasa bozulmalarına yol açarken, kaynaklar en fazla getiri sağlayabilecekleri alanlara tahsis edilememiştir. Küresel piyasalara entegrasyon eksikliği ve zayıf firma kabiliyetleriyle birlikte bu faktörler üretkenlik üzerinde bir yük oluşturuyor ve ülkelerin potansiyelini sınırlıyor. Üretkenlikte iyileştirmeler yapılmadan, ilave sermaye yatırımlarının getirileri eskisinden daha az çıktı sağlıyor.
Raporda, üretkenliği artırmanın sonuçta refah artışına, daha fazla işe ve daha yüksek ücretlere yol açtığı belirtilmektedir. ECA ülkelerinin 2008 sonrası üretkenlik artışı mali kriz öncesi hızına ulaşsaydı, bölgenin GSYİH'si yaklaşık yüzde 62 daha yüksek olabilirdi.
Raporda, bölgede en üretken şirketlerin ihracatçılar olduğu ve çoğu ECA ülkesinde şirketlerin sadece küçük bir azınlığını oluşturmalarına rağmen, istihdama, yatırımlara ve katma değere orantısız bir şekilde katkıda bulundukları belirtilmektedir. Nitekim, ECA ülkeleri ortalama olarak yapabileceklerinden yüzde 45 daha az ticaret yapmaktadır ve bu da ticaret entegrasyonu ve doğrudan yabancı yatırımlardan elde edilen faydaları arttırmak için büyük ve henüz kullanılmamış bir potansiyele işaret etmektedir. İyi haber ise, bu ülkeler bu potansiyeli değerlendirmeleri durumunda, çok uluslu şirketlerin daha yakın ve daha dirençli değer zincirlerine yönelmesinin sunduğu fırsatı da değerlendirebileceklerdir. Bu fırsattan yararlanabilmek için, iş ortamında reformlar yapılması ve yerel şirketlerin bu yüksek üretkenliğe sahip çok uluslu firmalarla daha iyi etkileşim kurma kapasitelerini güçlendirmeleri gerekecektir.
Rapor, ticaret, yatırım, dijitalleşme, verimlilik ve beceriler (TIDES) alanlarında hedefli eylemlerle bölgenin üretkenlik potansiyelinin açığa çıkarılması için yeni bir reform ivmesine ihtiyaç duyulduğu vurgulamaktadır.
Dünya Bankası’nın Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Refahtan Sorumlu Direktörü Asad Alam konu ile ilgili olarak şunları belirtiyor: “Elde edilen kanıtlar ikna edicidir. Rekabet güçlü olduğunda, şirketler teknolojiye ve finansmana erişebildiğinde, ticaret ve yatırım serbest olduğunda ve çalışanlar teknolojileri benimseme ve uyum sağlama becerilerine sahip olduğunda, üretkenlik artmaktadır. Şirketler büyür, daha fazla insan istihdam eder ve daha fazla iş dinamizmi gösterir. Bu da gelirlerin artmasını ve ülkelerin başarısını sağlar.”
Rapor için, ECA ülkelerindeki üretkenlik eğilimlerine ve üretkenlik darboğazlarının ve fırsatlarının itici güçlerine ve büyüklüğüne dair yeni bilgiler sunmak için yeni ve benzersiz şirket düzeyinde veriler kullanılmıştır. Veriler, 2008-2023 yıllarını kapsayan 16 ülke ve çeşitli sektörlerde ulusal istatistik kurumları, vergi daireleri ve tamamlayıcı kaynaklardan derlenen 40 milyondan fazla şirket düzeyindeki gözlemi uyumlaştırmaktadır.
Bulgular, hükümetlerin üretkenlik gündemini ulusal plan ve bütçelere entegre etme, piyasa rekabetini sağlama, kamu alımlarında şeffaflığı sağlama ve reformlardaki ilerlemeyi ölçme gibi hayati rolleri de içeren, yeni bir reform gündemine acil olarak ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Raporda, doğru politikalar ve politika yapıcıların, iş dünyası liderlerinin ve ortakların kararlılığıyla, ECA ülkelerinin ivme kazanabileceği ve ekonomik geleceklerini dönüştürebileceği vurgulanmaktadır.
