WASZYNGTON/WARSZAWA, 21 września 2023 — W opublikowanej w czwartek nowej kompleksowej analizie obejmującej 23 kraje* Europy i Azji Środkowej Bank Światowy wzywa do gruntownej modernizacji sektora ciepłowniczego w regionie. Celem byłoby zapewnienie obywatelom, zwłaszcza tym najmniej zamożnym, dostępu do zrównoważonych i niedrogich usług ciepłowniczych oraz zmniejszenie zależności od nieefektywnych, wysokoemisyjnych paliw.
W nowym raporcie zatytułowanym Zrównoważona transformacja ciepłownictwa w Europie i Azji Środkowej (Toward a Framework for the Sustainable Heating Transition) podkreślono pilną potrzebę zapewnienia obywatelom wydajnych, czystych i niedrogich usług grzewczych. Osiągnięcie w regionie zerowej emisji netto do połowy stulecia wymaga głębokiej transformacji sektora ciepłowniczego, który obecnie odpowiada za ok. 24% zapotrzebowania na energię w regionie i jest odpowiedzialny za ok. 22% emisji gazów cieplarnianych.
„Krajów regionu Europy i Azji Środkowej nie stać na odwlekanie procesu przejścia na zrównoważone ogrzewanie” – powiedziała Antonella Bassani, wiceprezes Banku Światowego na Europę i Azję Środkową. „Mogą one w tej dekadzie zmniejszyć zapotrzebowanie na ciepło, poprawić jakość powietrza oraz obniżyć emisje poprzez przyjęcie odpowiednich polityk i programów rządowych obejmujących ukierunkowane dotacje na czystsze i bardziej wydajne technologie grzewcze”.
Raport pokazuje, jak z powodu znacznego niedoinwestowania sektor ciepłowniczy w Europie i krajach Azji Środkowej często świadczy usługi niespełniające standardów, nie odzyskuje w pełni kosztów działalności, powoduje poważne szkody w środowisku oraz negatywnie wpływa na życie i źródła utrzymania ludzi. Około 30% ludności regionu – głównie na obszarach miejskich – jest obsługiwanych przez przedsiębiorstwa ciepłownicze, które są w dużym stopniu uzależnione od dotowanych paliw kopalnych i borykają się z problemami starzejącej się infrastruktury oraz słabej kondycji finansowej. Na obszarach wiejskich większość rodzin korzysta z zanieczyszczających środowisko pieców i kotłów opalanych drewnem lub węglem. Stosowanie tych źródeł ciepła znajduje odzwierciedlenie w zanieczyszczeniu powietrza, które przyczynia się do ok. 302 tys. zgonów i generuje koszty na poziomie 7% PKB rocznie. Poważnym problemem pozostaje także przystępność cenowa, pogarszana przez starzejące się i nieefektywne energetycznie budynki. Jedna trzecia ludności regionu ma trudności z opłaceniem rachunków za ogrzewanie lub dogrzewa swoje domy w niedostatecznym stopniu.
Jak wynika z raportu, zrównoważona transformacja ciepłownictwa w regionie mogłaby znacznie zmniejszyć liczbę zgonów i ograniczyć spadek dobrobytu spowodowany zanieczyszczeniem powietrza, a także wyznaczyć ścieżkę redukcji emisji gazów cieplarnianych. W latach 2024–2050 taka transformacja pozwoliłaby uniknąć emisji ok. 8,9 gigaton CO2 związanych z ogrzewaniem budynków. W raporcie dokonano przeglądu stanu i trendów w zakresie ogrzewania pomieszczeń w różnych krajach, zidentyfikowano wspólne dla krajów regionu bariery i wyzwania dla zrównoważonego ciepłownictwa, oceniono różne opcje ogrzewania (w tym paliwa, technologie i koszty) oraz zaproponowano ramy transformacji i rządowego planowania, wraz z propozycjami polityk i programów.
„Zdajemy sobie sprawę z poważnych wyzwań stojących przed sektorem ciepłowniczym w Europie i krajach Azji Środkowej. Naszym celem jest wyposażenie decydentów w wiedzę opartą na danych i praktyczne rozwiązania, aby przyspieszyć zrównoważoną transformację sektora. Wpłynie to na poprawę życia i dobrostanu obywateli – powiedział Charles Cormier, regionalny dyrektor Banku Światowego ds. infrastruktury na Europę i Azję Środkową. „Poczyniono już pewne postępy, testowane są nowsze technologie i podejścia, ale wysiłki w regionie nie osiągnęły jeszcze skali niezbędnej do osiągnięcia celu neutralności węglowej do połowy stulecia”.
Raport proponuje rządom opartą na trzech filarach strategię pozwalającą na zaplanowanie skutecznej transformacji:
- Zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło poprzez zwiększenie efektywności energetycznej budynków. Wdrożenie bardziej rygorystycznych przepisów budowlanych dla nowych inwestycji oraz przyspieszenie renowacji istniejących budynków. Wysiłki te mogą zmniejszyć o połowę zapotrzebowanie na ciepło do 2050 r., dzięki czemu transformacja będzie znacznie mniej kosztowna dla rządów, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
- Wzmocnienie i dekarbonizacja sieci ciepłowniczych w gęsto zaludnionych obszarach miejskich. Modernizacja istniejących systemów ciepłowniczych i przestawienie ich na czystsze źródła energii takie jak energia słoneczna, geotermia, ciepło odpadowe i zrównoważona biomasa. Tam, gdzie jakość usług świadczonych przez sieci ciepłownicze jest niezadowalająca, a ich działalność jest nieopłacalna, konieczne może być kontrolowane przejście na indywidualne systemy ciepłownicze.
- Promowanie czystych indywidualnych systemów ciepłowniczych w mniej gęsto zaludnionych obszarach zabudowanych. Konieczne są badania w celu zidentyfikowania zrównoważonych, ekonomicznie efektywnych źródeł ogrzewania, takich jak pompy ciepła lub ekologiczne kotły na pellet. Należy je promować za pomocą ukierunkowanych programów i polityk.
Przyjmując to kompleksowe podejście, rządy w Europie i Azji Środkowej mogą podejmować inwestycje, które są wydajne, dostosowane do lokalnych uwarunkowań, efektywne kosztowo i przyczynią się do zrównoważonej transformacji ciepłowniczej.
Raport sponsorowany był przez program Banku Światowego Energy Sector Management Assistance Program (ESMAP).
* Niniejszy raport obejmuje rynki wschodzące i gospodarki rozwijające się (EMDE) Europy i Azji Środkowej (ECA): Albanię, Armenię, Azerbejdżan, Białoruś, Bośnię i Hercegowinę, Bułgarię, Chorwację, Gruzję, Kazachstan, Kosowo, Kirgistan, Mołdawię, Czarnogórę , Macedonię Północną, Polskę, Rumunię, Federację Rosyjską, Serbię, Tadżykistan, Turcję, Turkmenistan, Ukrainę i Uzbekistan.
