Raporti mbi Rishikimin e Financave Publike në Shqipëri

Raporti mbi Rishikimin e Financave Publike në Shqipëri (RFP) analizon se si politikat fiskale mund të përshpejtojnë rritjen ekonomike gjithëpërfshirëse dhe të ruajnë stabilitetin makroekonomik ndërsa vendi përparon drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Ky raport analizon panoramën fiskale të Shqipërisë, si tendencat makro-fiskale, mobilizimin e të ardhurave dhe efikasitetin e shpenzimeve publike, si dhe ofron analiza sektoriale për pensionet dhe edukimin e kujdesin që në fëmijërinë e hershme.

Përmbledhje Ekzekutive  | Raporti i Plotë (ang)

Gjetjet Kryesore dhe Rekomandimet

• Konvergjenca me BE-në kërkon reforma të guximshme. Ekonomia e Shqipërisë është më e fortë, varfëria është ulur dhe përafrimi me BE-në është i arritshëm. Megjithatë, progresi kërkon kohë. Me ritmin aktual, mund të duhet gati një gjeneratë për të arritur gjysmën e të ardhurave mesatare të BE-së. Ndryshimet demografike, rreziqet klimatike dhe sfidat strukturore të vazhdueshme diktojnë se politika fiskale duhet të luajë një rol qendror në nxitjen e rritjes afatgjatë, stabilitetit makroekonomik dhe shpërndarjes së drejtë të burimeve.
• Përshpejtimi i progresit kërkon zgjerimin e burimeve. Pavarësisht përmirësimeve, mbledhja e të ardhurave mbetet e ulët për shkak të informalitetit të lartë, përjashtimeve të gjera dhe boshllëqeve në zbatim. Nën Strategjinë Afatmesme të të Ardhurave (2024–2027), masa si formalizimi i qirave afatshkurtra në turizëm, prezantimi i taksës së pronës bazuar në vlerën e tregut, zbatimi i taksës së karbonit për qymyrin dhe rritja e akcizës së duhanit mund të rrisin të ardhurat deri në 0.9% të PBB-së, duke mbështetur financimin e qëndrueshëm dhe një të ardhme më të shëndetshme e më të gjelbër. Përfitime shtesë do të vijnë nga rishikimi i përjashtimeve tatimore dhe forcimi i administratës tatimore.
• Shpenzimet më të mira janë thelbësore për të maksimizuar përfitimet. Ndërsa shpenzimet e përgjithshme janë të qëndrueshme, pensionet dhe pagat zënë  më shumë se një të tretën e buxhetit, duke lënë hapësirë të kufizuar për zhvillimin e kapitalit njerëzor. Potenciali është i lartë: përmirësimi i efikasitetit në arsim mund të rrisë rezultatet e të nxënit me 34%, dhe shpenzimet më të mira për infrastrukturën mund të rrisin indeksin e përgjithshëm me 18.6%, duke përmirësuar efiçencën e energjisë elektrike dhe rrugët. Reformat në shëndetësi, mbrojtje sociale e integruar, institucione më të forta dhe rishikimet e rregullta të shpenzimeve do të sigurojnë që burimet të sjellin përfitime maksimale për njerëzit.
• Ndryshimet demografike shtojnë urgjencën. Vetëm 46% e popullsisë në moshë pune kontribuon për pensionet, dhe pensioni mesatar përbën vetëm 32% të pagës kontributive. Deri në vitin 2060, 34% e shqiptarëve parashikohet të jenë mbi moshën e pensionit, duke e vënë sistemin nën presion. Nevojiten reforma për të zgjeruar bazën e kontribuesve, përmirësuar mjaftueshmërinë dhe stimuluar jetëgjatësinë e punës për ta mbajtur sistemin e pensioneve të qëndrueshëm për brezat e ardhshëm.
• Themeli për rritjen afatgjatë qëndron te investimi tek të rinjtë.  Shpenzimet për edukimin e hershëm përbëjnë vetëm 0.08% të PBB-së, dhjetë herë më pak se mesatarja e OECD-së, dhe vetëm 10% e fëmijëve nën moshën tre vjeç janë të regjistruar në çerdhe publike. Zgjerimi i aksesit dhe përmirësimi i financimit të qeverisjes vendore janë jetike për ndërtimin e së ardhmes së Shqipërisë.