Монгол улс 1991 оны 2-дугаар сард Дэлхийн Банкны гишүүн орон болсон бөгөөд 2021 онд Монгол Улс – Дэлхийн Банкны түншлэлийн 30 жилийн ой тохиосон юм. Олон Улсын Хөгжлийн Ассоциаци нь 1991 оноос хойш Монгол Улсад хөдөөгийн хөгжил, боловсрол, Улаанбаатар хотын хөгжил, уул уурхайн салбарын удирдлагын тогтолцоог сайжруулах, байгаль орчны хамгаалал, бодлого боловсруулах болон бусад чиглэлээр Монгол Улсын хөгжлийг дэмжин ажиллаж ирсэн. Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Дэлхийн Банк нь Монгол Улсад 1.6 тэрбум гаруй ам.долларын хөгжлийн санхүүжилт олгоод байна.
Дэлхийн Банк нь зээл болон буцалтгүй тусламжаас гадна Монгол Улсын дунд болон урт хугацааны хөгжлийн зорилтыг дэмжих, стратегийн гол чиглэлээр засгийн газраас явуулах шинэчлэлийг дэмжихээр чадавхыг бэхжүүлэх хүрээнд аналитик болон зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг.
Төслүүд
Монгол Улсад COVID-19-аас урьдчилан сэргийлэх, хариу арга хэмжээ авах, бэлэн байдлыг хангах төсөл (2020-2024) нь Монгол Улсад КОВИД-19-ийн хариу арга хэмжээ авах, бэлэн байдлыг ханган бэхжүүлэхэд иж бүрэн дэмжлэг үзүүлсэн юм. Вакцинжуулалтын үндэсний хөтөлбөрийг санхүүжүүлснээр вакцинжуулалтад хамрагдвал зохих нийт хүн амын бараг тал хувь нь хоёр тун вакцинд хамрагдахуйц хэмжээний вакциныг худалдан авч, хүргэхийн зэрэгцээ улс даяар вакцины хадгалалтыг сайжруулахад дэмжлэг болов. Төслийн хүрээнд КОВИД-19-өөс урьдчилан сэргийлэх, оношлох, эмчлэх зорилгоор эмнэлгүүдэд 6,100 гаруй эмнэлгийн тоног төхөөрөмж нийлүүлснээс гадна 1,700 эрүүл мэндийн ажилтнуудыг КОВИД-19-өөс урьдчилан сэргийлэх сургалтад хамруулсны 85 хувь нь эмэгтэйчүүд байв.
Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төсөл (2017-2022)-ийн хүрээнд ажил хайгчид болон бичил бизнес эрхлэгчдийн хөдөлмөрийн зах зээлд оролцох боломжийг нэмэгдүүлж, КОВИД-19 цар тахлын үед хөдөлмөр эрхлэгчдэд түр хугацааны дэмжлэг үзүүлсэн. Төслийн хүрээнд Хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний порталыг шинэчлэн хөгжүүлж, орон нутгийн хөдөлмөр эрхлэлтийн 14 байгууллагад засвар хийж хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний үр нөлөөг дээшлүүлсний зэрэгцээ 1,400 гаруй бичил бизнес эрхлэгчдэд зээл олгож, 2,100 гаруй иргэнийг ажлын байраар хангах шинэлэг шийдлүүдийг туршаад байна. Мөн КОВИД-19 цар тахлын үр нөлөөг бууруулах зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас авч хэрэгжүүлсэн бодлогыг дэмжиж, даатгуулагчдыг нийгмийн даатгалын шимтгэлээс бүрэн болон хэсэгчлэн чөлөөлөх арга хэмжээг санхүүжүүлэв. Тухайлбал, нийгмийн даатгалд сайн дураар хамрагдсан нийт 133,000 орчим хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч, бичил бизнес эрхлэгч, албан бус хөдөлмөр эрхлэгчийн 6 сараас доошгүй хугацааны нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хөнгөлөлт үзүүлэх арга хэмжээг 2020-2021 оны хугацаанд хэрэгжүүлэв.
Тогтвортой амьжиргаа 3 төсөл (ТАТ III, 2016-2023) нь Монгол Улсын бүх 330 сумдад нэн шаардлагатай орон нутгийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын төлөвлөлт, хэрэгжилтэд иргэд, олон нийтийн оролцоо, засаглалыг нэмэгдүүлсэн. Тогтвортой амьжиргаа төслийн өмнөх хоёр үе шатанд үндэслэн хэрэгжүүлсэн гурав дахь төсөл нь аймаг, сумдын түвшний хөрөнгө оруулалтын санхүүжилтийн гол эх үүсвэр болох Орон нутгийн хөгжлийн сангаар (ТАТ I, II-ийн дэмжлэгтэйгээр байгуулагдсан) дамжуулан хөдөөгийн хөгжилд иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэхэд дэмжлэг үзүүлээд байна. 2023 оны байдлаар дэд төслийн төлөвлөлт, хэрэгжилтэд иргэдийн оролцоог хангах байдал 2015 оноос хойш даруй 30 гаруй хувиар сайжирч, сангаар хэрэгжүүлэх хөрөнгө оруулалтыг сонгох үйл явцад иргэдийн дуу хоолой мэдэгдэхүйц нэмэгджээ. Орон нутгийн 320,000 иргэнд шууд үр өгөөжөө өгөх 41,000 гаруй дэд төслүүдэд 276 сая ам.долларын санхүүжилтийг ОНХС-аас зарцуулж, нийт 32,000 төрийн албан хаагчийн чадавх бэхжүүлэх сургалтын арга хэмжээнд хөрөнгө оруулалт хийгээд байна.
Ухаалаг засаг төсөл (2015-2022) нь төрийн захиргааны удирдлага, бүтэц зохион байгуулалтыг шинэчлэх, иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд үзүүлэх төрийн үйлчилгээг сайжруулах зэрэгт шаардлагатай дижитал шилжилтийн дэмжлэг үзүүлсэн. Төслийн хүрээнд үндэсний дата төв болон нөөц төв, төрийн энтерпрайз архитектур, E-Mongolia портал зэрэг төрийн байгууллага хооронд ашиглах суурь дижитал дэд бүтэц, үйлчилгээг ашиглалтад оруулж, бэхжүүлсэн. Түүнчлэн төслийн үр шим хүртэгч агентлагуудын 72 төрийн үйлчилгээг цахимаар үзүүлэх боломжийг бүрдүүлээд байна. Эдгээр дижитал технологийн шийдлүүд нь Монгол Улсын Засгийн газарт КОВИД-19 цар тахлын үед төрийн үйлчилгээг иргэдэд хүргэх зорилгоо үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг болсон юм. Төслийн хүрээнд засгийн газрын үйл ажиллагаа илүү шуурхай, ил тод болж, иргэд гаргасан санал хүсэлтийнхээ шийдвэрлэлтийн байдалд хяналт тавихаар холбогддог 11-11 төвийн үйл ажиллагаа сайжирсан үр дүн гарсан. Мөн төрийн мэдээллийг олон нийтэд түгээх зорилгоор Нээлттэй өгөгдлийн нэгдсэн портал-ыг хөгжүүлээд байна.
Хөдөө аж ахуйн маркетинг төсөл (2013-2017)-ийн хүрээнд засгийн газар мал аж ахуйн салбарын бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, зах зээлд нэвтрэх боломжийг сайжруулах, мал аж ахуйд суурилсан үйлдвэрлэлийг төрөлжүүлэх чиглэлээр зорилтот хөрөнгө оруулалтыг хийн, хөдөөгийн амьжиргаа болон хүнсний аюулгүй байдлыг сайжруулав. Энэхүү төсөл нь хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ тариалах, өртгийн сүлжээг хөгжүүлэх, малын эрүүл мэнд, үүлдэр угсааны чиглэлээр нийт 200 гаруй дэд төслүүдийг санхүүжүүлсэн юм. Эдгээр дэд төслүүдийн үр дүнд Завхан, Хөвсгөл, Говь-Алтай, Баянхонгор болон Архангай зэрэг баруун таван аймгийн 15 сумдын өрхийн орлого, малын бүтээгдэхүүний гарц, ажлын байр болон хүнсний хангамж нэмэгдсэн. Мөн 7,000 гаруй иргэн малын эрүүл мэнд, үүлдэр угсаа болон малын тэжээл бэлтгэх, хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ тариалах, байгаль орчны удирдлагын сэдвээр сургалтад хамрагдсан байна.
Японы Нийгмийн Хөгжлийг Дэмжих Сангийн санхүүжилттэй хэрэгжсэн “Алслагдсан хөдөөгийн малчдын хүүхдүүдийн бага боловсролын үр дүнг сайжруулах нь” (2012-2017) төсөл Монголын 4 аймгийн 30 сумын нүүдэлчин малчин өрхийн хүүхдүүдэд чиглэгдсэн. Төслийн хүрээнд хөдөөгийн алслагдсан нутагт амьдардаг малчдын хүүхдүүдийг гэр бүлийн орчинд сургуульд бэлтгэх хөтөлбөрийг нэвтрүүлсэн юм. Төсөл хаагдах үед хөтөлбөрт хамрагдсан хүүхдүүдийн сургуульд бэлтгэгдсэн байдал сургуулийн өмнөх боловсролын бусад хөтөлбөрт хамрагдсан хүүхдүүдтэй харьцуулахад мэдэгдэхүйц өндөр байна гэж үнэлэгдсэн. Түүнчлэн 30 суманд явуулын тоглоом болон номын сан байгуулсан нь эцэг эхчүүдэд сайн чанартай сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг гэрээр авч ашиглан, хүүхдүүдтэйгээ ажиллах боломжийг олгосон. Төслийн хүрээнд боловсруулсан хичээлээс гадуурх хөтөлбөрүүд нь хөдөөгийн сургуулийн бага ангийн сурагчдыг сургууль, дотуур байрны орчинд дасан зохицоход нь тусалж байна. Төсөл хэрэгжих хугацаанд нийтдээ 5-10 насны 7,500 гаруй хүүхэд, 15,000 гаруй эцэг эх, 500 гаруй багш, сумын удирдлагууд төслийн үр шимийг хүртээд байна.
Малын индексжүүлсэн даатгалын төсөл (2006-2016)-ийг анхлан 3 аймагт хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд 2010 онд дахин зуд болсноос үүдэн төслийг 21 аймгийг хамруулахаар өргөжүүлсэн. Төлбөрийг тухайн өрхийн малын тоо толгойн бодит хорогдол, хувь хүнд тохиосон хорогдол гэхээсээ илүү малын төрөл зүйл, сум (дүүрэг)-ын хэмжээнд хорогдсон нийт малын тоонд үндэслэн тооцдог тогтолцоог Монголд төдийгүй дэлхийн хэмжээнд анх удаа туршин нэвтрүүлсэн юм. Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлснээс хойш малчдын дунд даатгалд хамрагдах нь түгээмэл болж, жил бүр нэмэгдсээр байна. Уг төсөл 2015 онд хаагдсаны дараа Засгийн газар малын индексжүүлсэн даатгалыг үргэлжлүүлэн дэмжсэн юм.
Засаглалыг бэхжүүлэх төсөл (2006-2014) нь төрийн санхүүгийн менежментийг хэрэгжүүлэх засаглалын үйл явцын үр ашиг, үр өгөөжийг дээшлүүлэх, төрийн байгууллагууд чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд ил тод, хариуцлагатай байдлыг дэмжих, Монгол Улсын хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулахад хувь нэмэр оруулсан юм. Төсөл нь өрийн удирдлага, төсвийн гүйцэтгэл, татварын удирдлага, зохион байгуулалт, төрийн худалдан авах ажиллагаа, эрдэс баялгийн нөөцийн удирдлага гэсэн таван чиглэлийг хамрав. Уг төсөл хөрөнгө оруулалтын орчныг сайжруулах, авлигыг бууруулах, төрийн байгууллагуудын эгэх хариуцлагыг нэмэгдүүлэхэд хувь нэмэр оруулсан бөгөөд төслийн хүрээнд татварын алба болон төрийн худалдан авалт дахь авлигын талаарх ойлголт сайжирч, татвар төлөгчдийн бүртгэл өргөжин, төсвийн мэдээлэл олон нийтэд хүртээмжтэй болж, худалдан авах ажиллагаан дахь өрсөлдөөн нэмэгдсэн юм. Мөн засгийн газрын үндсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэх чадавхыг бэхжүүлэхэд хувь нэмэр оруулсан болно.
Мэдээлэл, харилцаа, холбооны дэд бүтцийг хөгжүүлэх төсөл (2006-2013)-ийн хүрээнд, Монгол Улсын бүх 330 сумын төв (тосгонууд) бүгд орчин үеийн утас, интернэтийн үйлчилгээтэй болсон бөгөөд 2005-2013 онд төсөл хэрэгжих явцад 34 сумын төв өндөр хурдны интернэтэд холбогдов. Малчид гар утсыг өдөр тутмын амьдралдаа хэрэглэж эхэлсэн бөгөөд сумын төвөөс гадуурх гар утсаар ярьсан хугацаа төсөл хэрэгжиж эхлэх үед тэг байсан бол 2012 он гэхэд жилд 530,000 орчим минут болж нэмэгдсэн. Сумын төвд болон сумын төвөөс гадна интернэт хэрэглэгчдийн тоо нэмэгдсээр байна. Мөн Засгийн газар бодлого, зохицуулалтын орчноо сайжруулж, хөдөө орон нутагт МХХТ-ийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжсэн нь энэ салбарт нэмэлт хөрөнгө оруулалт үргэлжлэн хийхэд хөтөлсөн бөгөөд жилийн нийт хөрөнгө оруулалт 2005 онд 37.6 сая ам.доллар байсан бол 2013 онд 395 сая ам.доллар болж нэмэгдсэн байна. Мөн бүх нийтээр харилцаа холбоо, интернэтийн үйлчилгээгээр хангагдах нөхцөлийг бүрдүүлэх үйл ажиллагааг санхүүжүүлэх санд нөөц бүрдүүлэх механизм бий болсон.
Хөдөөгийн цахилгаан хангамжид сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглах төсөл (2007-2012) нь Монгол Улсын Засгийн газарт хөдөөгийн айл, өрхийг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангах “100,000 нарны гэр” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлсэн бөгөөд үр дүнд нь хагас сая гаруй нүүдэлчин малчид ахуйн хэрэглээнд зориулсан зөөврийн нарны цахилгаан үүсгүүр ашиглан эрчим хүч ашиглах боломжтой болсон. Түүнчлэн төслийн хүрээнд сум, дүүргийн цахилгаан хангамжийг сайжруулах чиглэлээр, тухайлбал, дэд станцуудыг нөхөн сэргээх, тэдгээрийг эрчим хүчээр хангахад сэргээгдэх эрчим хүчний технологийн аналог системийг суурилуулах ажлыг санхүүжүүлсэн юм.
Хөгжлийг санхүүжүүлэх зээл
Эдийн засгийн удирдлагыг дэмжих хөгжлийн бодлогын хоёр дахь үйл ажиллагаа (2020) нь Монгол Улсад нэгэнт хийгдээд байсан бодлогын зохицуулалтын арга хэмжээний хэрэгжилтийг нэгтгэн бататгаж, урт хугацааны туршид эдийн засагт хадгалагдсаар буй бүтцийн асуудлууд болон гажуудлыг арилгах, сонгуулийн жил дөхсөн үед макро эдийн засгийн бодлогыг оновчтой хэрэгжүүлэхэд үр дүнгээ өгсөн. Түүнчлэн уг үйл ажиллагаа нь санхүүжилтийн өртөг өндөр, богино хугацаат дотоодын зээлийг хөнгөлөлттэй хүүтэй, урт хугацаат харьцангуй таатай нөхцөл бүхий гадаад санхүүжилтийн эх үүсвэрээр орлуулах замаар төсвийн орон зайг бий болгоход тусалсан юм.
Эдийн засгийн удирдлагыг дэмжих эхний үйл ажиллагаа (2018) нь Хөгжлийн бодлогын санхүүжилтийн (ХБС) хүрээнд цуврал хөтөлбөр болон хэрэгжсэн гурван үйл ажиллагааны эхнийх нь байв. ХБС-ийн үндсэн зорилго нь Монгол Улсын Засгийн газарт өрийн тогтвортой байдлыг сэргээх, нийгмийн хамгааллын тогтолцоог бэхжүүлэх, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх явдал юм. Хөгжлийн бусад түншүүдийн үйл ажиллагаатай уялдаатайгаар энэхүү үйл ажиллагаа нь Монгол Улсын эдийн засгийг тогтворжуулах, тогтвортой хөгжлийн зам руу шилжихэд чиглэсэн шинэчлэлийн цогц арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлдэг болно.
Судалгааны тайлангууд
Монгол Эдийн засгийн тойм (2023) тайланд дурдсанаар хилийн хязгаарлалт цуцлагдсанаар уул уурхайн үйлдвэрлэл эрчимтэй сэргэх, Оюутолгойн далд уурхайн олборлолт эхэлж, үйлчилгээний салбар цар тахлын үеэс сэргэх зэрэгтэй холбоотойгоор Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлт 2023 онд 5.2 хувьд хүрэх төлөвтэй байна.
Монгол Улсын хөдөлмөрийн зах зээлийн дүн шинжилгээ (2022) нь Монгол Улсын эдийн засгийг хөгжүүлэхийн зэрэгцээ илүү олон, илүү сайн ажлын байр бий болгох бодлого боловсруулж хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэхийг зорьсон тайлан юм. Сүүлийн 20 жилийн хугацаанд эдийн засгийн тогтвортой өсөж, хөдөлмөрийн бүтээмж нэмэгдсэний үр дүнд олон иргэд ажлын байртай болж чадсан. Монгол Улсын хөдөлмөр эрхлэлтийн тулгамдсан асуудал бол сүүлийн 10 жилд бий болгосноос илүү олон, илүү чанартай ажлын байр бий болгох явдал бөгөөд үүний тулд хувийн хэвшлийн хөгжлийг түргэтгэхэд чиглэсэн, олон салбарыг хамарсан стратегитай шаардлагатай.
Монгол Улсын бизнесийн орчин ба өрсөлдөх чадварын үнэлгээний тайлан (2022)-д Монгол Улсын бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчны шинэчлэл, хувийн хэвшлийн хөгжилд шинэ арга барил чухал болохыг онцолсон. Сүүлийн 10 жилд мэдэгдэхүйц хэмжээний ахиц дэвшил гарсан хэдий ч Монгол Улс тэгш нөхцөлийг бүрдүүлэх, уул уурхайгаас гадна илүү бүтээмжтэй хувийн хэвшлийн бизнесийн таатай орчныг бүрдүүлэх шаардлагатай байна.
Ядуурлын дүр төрх (2022): Монгол Улсад 2010-2014 онд ядуурлыг бууруулах чиглэлд дорвитой ахиц дэвшил гарсан ч 2016 оны эдийн засгийн уналтын дараа ядуурал буурах хурд мэдэгдэхүйц удаашрав. Сүүлийн арван жилийн эхний хагаст ажиглагдсан тэгш бус байдлын бууралт болон хүртээмжтэй өсөлт нэмэгдэх хандлага сүүлийн хагас жилүүдэд өөрчлөгдөөд байна.
Монгол Улс ИнфраСАП: Харилцан хамааралтай, эдийн засгийг төрөлжүүлэх дэд бүтэц (2020) нь стратегийн өртгийн сүлжээний дүн шинжилгээ болон ачаа тээврийн хөдөлгөөний задаргаа бүхий загварчлалыг нэгтгээд, үүний дараа үр нөлөөг нь дээшлүүлэхийн тулд дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг авч үзсэн илүү боловсронгуй аргын талаар танилцуулсан тайлан юм. Уг арга барилд дэд бүтэц нь эдийн засгийн үйл ажиллагааны хамгийн их төвлөрөлтэй хэсэгт орших бөгөөд үүнийг үндэсний логистикийн нэгдсэн системийн нэг хэсэг болгон хөгжүүлсэн. Энэхүү асуудлыг нарийвчлан авч үздэг аргыг эдийн засгийн төрөлжилтийг хурдасгах, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэхийн тулд институцийн гацааг арилгахын зэрэгцээ хомс нөөцийг хэрхэн ашиглах талаар илүү зорилтот бодлогын шийдвэр гаргахад ашигладаг.
Уул уурхай ба оюун ухаан (2020) тайланд сүүлийн 20 жилийн хугацаанд Монгол Улс уул уурхайгаас олсон орлогын 1 ам.доллар бүрийн нэг центийг хойч үедээ зориулж хуримтлуулсан байна гэж тооцоолжээ. Энэ байдлаас гарахын тулд уул уурхайн баялгийг институци болон хүний хөгжилд хөрөнгө оруулахад зарцуулахын зэрэгцээ уул уурхайн салбараас хараат байдлаа алгуур бууруулах нь зүйтэй. Энэхүү тайлан нь төрөлжсөн, тогтвортой өсөлт бүхий эдийн засгийн үндэс суурийг бий болгох бодлогын зөвлөмжүүдийг багтаасан болно.
Монгол Улсын эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн дундаж наслалтын зөрүүтэй байдалд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг тодорхойлох чанарын судалгаагаар (2020) эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн дундаж наслалтын зөрүүтэй байдалд нөлөөлж буй хамгийн том хүчин зүйлс болон зан үйлийн хүчин зүйлсийг тодорхойлсон. Судалгаа нь эрэгтэйчүүдийн дагаж мөрддөг хэм хэмжээ, зан үйлд голчлон анхаарсан бөгөөд Дэлхийн Банкны үйл ажиллагаанд, тэр дундаа “Тогтвортой амьжиргаа 3” төслийн дараагийн үе шатны үйл ажиллагааг мэдээллээр хангахыг зорьсон болно.
Сүүлд шинэчлэгдсэн: 2023.10.13
